177
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

مجالسى كه محلّ برگزارى آنها نيز ذكر شده، همگى در مشهد يا نيشابور بوده اند. از اين جا مى توان حدس زد كه اكثر مجالس كتاب، در رى برگزار شده اند. فرد مستملى يا كاتب، افزون بر عنوان مجلس، (موضوع هر جلسه)، شماره، روز، ماه، سال و گاه مكان آن را نيز ذكر كرده و در مواردى، اطّلاعات جزئى تر نيز داده است؛ مانند: برگزارى مجلس در خانه سيّد ابو محمّد يحيى بن محمّد علوى ۱ و هنگام عصر ۲
، يا پس از بازگشت از مشهد الرضا عليه السلام در رى ۳ ، يا به هنگام حركت شيخ صدوق به شهرهاى ماوراء النهر. ۴
احاديث كتاب، املاى شيخ صدوق در مجلس املا بوده و گاه مستملى حديث را پس از پايان مجلس املا، دوباره از استاد شنيده و در چنين مواردى ـ كه اندك اند ـ تذكّر داده است. ۵ در ابتداى هر مجلس، مستملى اسناد حديث را با شيخ صدوق آغاز مى كند؛ ولى در احاديث بعدى، شيخ صدوق است كه حديث را به نقل از مشايخ خود روايت مى كند. تعداد احاديث مجالس، به تناسب كوتاه يا بلند بودن حديث، از سه تا دوازده حديث در نوسان است. در مجلس سى ام، يك حديث طولانى در هفت صفحه نقل شده و در مجلس بيست و نهم، 22 روايت آمده است.
شيخ صدوق روايات كتاب الأمالى را با اسناد كامل، از طريق راويان امامى و گاه از طريق راويان اهل سنّت ۶ نقل كرده است. وى در طريق اهل سنّت، از محمّد بن عمر حافظ بغدادى و در طريق امامى، به ترتيب از پدر خود على بن بابويه (نزديك به 160 حديث)، ابن وليد، محمّد بن على ماجيلويه و محمّد بن موسى بن متوكّل، نقل كرده است. لحاظ ترتيب مجالس، كتاب الأمالى نشان از سامان مندى و نظام معنايىِ خاص دارد؛ ولى در نقل احاديث، طبقه بندى و نظم معنادارى ديده نمى شود. اين پراكندگى،

1.مجلس ۸۹، ح ۱؛ مجلس ۹۲، ح ۱.

2.مجلس ۹۶، ح ۱.

3.مجلس ۲۸، ح ۱.

4.مجلس ۹۴، ح ۱.

5.مجلس ۷، ح ۳.

6.مجلس ۱۵، ح ۱۱؛ ۲۱، ح ۱، ۳۰، ح ۱.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
176

اصل عربى كتاب، در كتاب خانه اسلاميه، در تهران چاپ شد.
براى اين كتاب، نام ها و عنوان هاى ديگرى نيز به كار رفته است: العرض على المجالس، ۱ العوض عن المجالس، ۲ الأمالى و يسمّى المجالس، ۳ الأمالى و المجالس ۴ و عرض المجالس. ۵ الأمالى از آثار مشهور، بلكه متواتر شيخ صدوق است ۶ و در شمار مصادر بحار الأنوار، وسائل الشيعة و ساير كتاب هاى روايى جاى گرفته است.
نسخه چاپى، شامل مقدّمه گروه تحقيق و مقدّمه اصل كتاب است. آنچه در مقدّمه محقّق آمده، عبارت است از: شرح حال مؤلّف، ويژگى هاى تأليف، موضوع آن، بررسى استناد كتاب به صدوق با پنج اِسناد، و نيز معرّفى نسخه هاى خطّى و چاپى آن.
اصل الأمالى، در 97 مجلس سامان يافته است. احاديث كتاب با اِسناد كامل، از پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام روايت شده اند و موضوعشان در زمينه هاى مختلف است، مانند: سيره پيامبر صلى الله عليه و آله ، معراج و اِسرار، دعا و مواعظ مأثور، فضائل و مناقب و احوال اهل بيت عليهم السلام و اخلاق و عقايد.
شيخ صدوق همه اين مجالس را در يك سال و اندى، از هيجدهم رجب 367 تا نوزدهم شعبان 368، بر گروهى از اهل علم در رى، نيشابور و مشهد، املا كرد. اين مجالس در روزهاى سه شنبه و جمعه در هفته برگزار مى شده است. براى نمونه: مجلس بيست و پنجم در توس و در روز جمعه، سيزده شب مانده از ذى حجه 367، مجلس بيست و هفتم در ابتداى محرّم 368 پس از بازگشت از مشهد، مجلس نود و سه در روز جمعه دوازدهم شعبان همان سال در نيشابور، و مجلس نود و چهارم در روز سه شنبه هفدهم شعبان همان سال در مشهد الرضا عليه السلام .

1.رجال النجاشى، ص ۳۸۸.

2.معالم العلماء، ص ۱۴۹.

3.أمل الآمل، ج ۲، ص ۲۸۴.

4.بحار الأنوار، ج ۱، ص ۶.

5.الفوائد الرجالية، ج ۴، ص ۷۲.

6.وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۳۶ ـ ۳۸؛ بحار الأنوار، همان جا.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101751
صفحه از 554
پرینت  ارسال به