مصادر كتاب هاى حديثى وسائل الشيعة، بحار الأنوار و مستدرك الوسائل است. اين كتاب در زمينه علل، اسباب و حكمت احكام و شرايع الهى، در 385 باب سامان يافته است. از اين تعداد، 181 باب در علل برخى از اخبار و مفاهيم مختلف قرآنى و گاه تاريخى است. مؤلّف در هر مورد، كلام را با عنوان «علّت» آغاز كرده و تحت آن، احاديث متناسب را آورده است. به قرينه كتاب هاى هم نوع ديگرى از مؤلّف، عنوان هر باب را ناسخان يا محقّقان كتاب افزوده اند. شيخ صدوق در اين كتاب تلاش كرده است كه احكام تشريعى و برخى از مفاهيم، اخبار، اوصاف و نام گذارى هاى قرآنى و گاه مباحث كلامى و اعتقادى و حوادث و رويدادهاى تاريخى را بررسى كند و مصالح و مفاسد واقعى، اسباب ظاهرى، فوايد، حكمت ها و توجيهات عقلانى آنها را از منظر احاديث، ذكر نمايد. لذا بايد توجه داشت كه عنوان كتاب به معناى مصطلح آن، با محتواى كتاب انطباق كامل ندارد. از يك سو، «علّت» در مفهومى گسترده و فراتر و اعم از مصالح و مفاسد واقعى به كار رفته و اسباب ظاهرى، فوايد و حكمت ها را هم شامل مى شود، و از سوى ديگر، علل گفته شده، فقط براى احكام و شرايع نيست. شايد به جهت همين عدم انطباق، در برخى از منابع كتاب شناسى، عنوان كتاب، علل الأحكام والشرائع و الأسباب آمده است. به هر حال، عنوان احكام به عنوان متعلّق علل، از باب تغليب است.
روايات كتاب، با اسناد كامل و بيشتر با واسطه على بن بابويه پدر مؤلّف، ابن وليد و ابن ماجيلويه نقل شده است. اين كتاب افزون بر ارزش حديثى، تاريخى، فقهى، تفسيرى، كلامى و اخلاقى، در زمينه فقه الحديث نيز ارزشمند است. ^۱
از موضوعات مطرح در اين كتاب است: العلّة التى مِن أجلها سمّيت السماء سماءً والدنيا دنيا، والآخرةُ آخرة، والعلّة التى مِن أجلها سمّى آدمُ آدمَ، و حوّاءُ حوّاءَ،

هم در مضامين و محتوايى احاديث ديده مى شود و هم در نقل روايات مشايخ. احاديث هر يك از مشايخ مؤلّف، در مجالس و جاهاى مختلف پراكنده است. فهم متن برخى از احاديث كتاب، سخت دشوار است؛ مانند: چند روايات درباره ثواب برخى از اعمال مستحب و عبادات يا روزهاى برخى ماه ها، يا درباره اوضاع و احوال محشر و قيامت و معراج و عذاب دوزخيان و تفسير ابجد و ناقوس و... . ^۱

3 . علل الشرائع

مؤلّف: شيخ صدوق
تقديم: سيد محمّد صادق بحر العلوم
ناشر: كتاب خانه حيدريه، نجف اشرف، 1386 ق / 1966 م.
چندين نسخه خطّى از اين كتاب موجود است؛ مانند: نسخه اى به شماره 1880 با تاريخ تقريبىِ سده يازدهم، ^۲ و نسخه اى به خطّ محمّد نبتكى الأصل تهرانى كه در تاريخ 1274 ق، از روى نسخه مورَّخ 1050 ق، به خطّ جمال الدين محمّد حسينى، نوشته شده است. ^۳ اين كتاب با تحقيق و تصحيح سيّد فضل اللّه طباطبايى يزدى و ديگران، بارها چاپ شده است. چاپ رحلى سنگى آن به تنهايى در سال 1280 ق، در تهران چاپ شده و در سال 1289 ق، نيز همراه با معانى الأخبار. ^۴
از اين كتاب، با عنوان «علل الأحكام» ^۵ و «علل الشرائع و الأحكام و الأسباب» ^۶ نيز ياد شده است. علل الشرائع، از آثار معروف و به غايت مشهور شيخ صدوق ^۷ و از