شيخ مفيد در اين كتاب، به رسم بسيارى از مؤلّفان، كتاب را با نام خود آغاز كرده و گفته است:
قال محمّد بن محمّد بن النعمان: حدّثنى أبو غالب و جعفر بن قولويه عن محمّد بن يعقوب... . ^۱
او پس از خطبه، روايات كتاب الاختصاص ابو على، روايات كتاب فضائل أمير المؤمنين عليه السلام ابن دأب، كتاب الجنّة والنار سعيد بن جناح و تراجم و شرح حال و فضايل و مدايح گروهى از رجال و مطالب پراكنده ديگر را آورده است.
تكرار اسم جعفر بن حسين مؤمن در آغاز بسيارى از اسانيد كتاب، قرينه بر انتساب الاختصاص به وى دانسته شده است. ^۲ ولى اين قرينه، ناتمام است؛ چراكه در مصادر كتاب شناسى، الاختصاص در شمار تأليفات او ذكر نشده است. جعفر بن حسين مؤمن، مكنّا به ابو محمّد، همان جعفر بن حسين بن على به شهريار مؤمن قمى (م 340 ق) كه از قم به كوفه رفت و در آن جا در گذشت. براى وى، تنها دو كتاب المزار و النوادر را ذكر كرده اند. گويا شيخ مفيد، احاديث جعفر بن حسين مؤمن را از يكى از اين دو كتاب، استخراج كرده است.
برخى با اشاره به ناسازگارى شمارى از احاديث الاختصاص با آموزه هاى كلامى شيخ مفيد در ديگر آثارش، در انتساب اين كتاب به شيخ مفيد، ترديد كرده اند. ^۳
به هر روى، نسخه چاپى الاختصاص، شامل مقدّمه كوتاه محقّق، مقدّمه مؤلّف و اصل كتاب است. در مقدّمه محقّق، به نسخه هاى خطّى قابل اعتماد، جايگاه علمى الاختصاص و برخى از روايات آن ـ كه در شمار اخبار غريب، شناخته مى شوند ـ ، اشاره شده است. به موجب اين مقدّمه، شايد نام گذارى كتاب به «اختصاص»، به جهت

قرينه يكم، نسخه هاى خطّى: يكى نسخه اى در كتاب خانه آستان قدس با تاريخ كتابت 1055 ق، كه كاتب آن متذكّر شده كه آن را از مجموعه اى كتابت كرده كه همگى، مستخرج از كتب پيشينيان است. از جمله آن مجموعه، كتاب الاختصاص ابو على است كه شيخ مفيد آن را استخراج كرده است. نسخه ديگر، در كتاب خانه مدرسه سپهسالار (شهيد مطهرى) است كه احمد بن عبد اللّه بن احمد بن اسماعيل بحرانى نجفى، در سال 1118 ق، آن را كتابت كرده و در پايان متذكّر شده كه آن، مختصرى از كتاب الاختصاص ابو على است. نسخه هاى ديگر كتاب، در 1106 و 1085 ق، كتابت شده اند. نسخه اخير در تملّك شيخ حرّ عاملى بوده است. ^۱
قرينه دوم، خطبه شيخ مفيد: در آغاز الاختصاص، خطبه اى است كه در آن، به عبارت «العيون و المحاسن» اشاره شده است:
هذا كتاب ألّفتُهُ و صنّفته وألعجت فى جمعه و إسباغه وأقحمته فنونا من الأحاديث و عيونا من الأخبار و محاسنَ من الآثار و الحكايات... . ^۲
قرينه سوم، اين كه: خطبه آغازين الاختصاص و فهرست مطالب پس از آن، همان خطبه العيون والمحاسن و مطالب آن است. ^۳
در مقابل اين ديدگاه، گفتنى است كه الفصول المختارة من العيون و المحاسن ـ كه گزيده سيّد مرتضى از كتاب العيون و المحاسن شيخ مفيد است ـ بر خلاف نظر آقا بزرگ تهرانى، تفاوت هايى با الاختصاص دارد. اين كتاب شامل مناظرات شيخ مفيد با مخالفان و ردّ آراى آنها درباره امامت است و به لحاظ اسلوب و موضوع، با الاختصاص تفاوت دارد. محمّد باقر مجلسى نيز اين دو را دو كتاب مستقل دانسته است. ^۴