197
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

ماه هاى رمضان و رجب و شعبان، و معمولاً در روز شنبه و گاه دوشنبه يا چهارشنبه، بر پا مى شده اند. همچنين، در سال هاى 405 تا 406، مجلسى تشكيل نشده، و در سال 407 ق، بيش از ديگر سال ها، مجلس برپا شده است. در سال 408 نيز، تنها دو مجلس برپا گرديده است. در ميان مجالس كتاب، مجلس بيست و سوم بدون تاريخ است و تاريخ مجلس چهل و يكم، پيش از مجلس چهلم ذكر شده است. اين، شايد در اثر پس و پيش شدن اوراق، رخ داده باشد.
در كتاب الأمالى، 387 روايت با اسناد كامل نقل شده است. پس ميانگين تعداد روايات هر مجلس، حداكثر شانزده حديث است. مجلس بيست و سوم كه بدون تاريخ است، 47 حديث دارد ۱ كه همگى با يك سند، از احمد بن وليد از على بن مهزيار، نقل شده اند. از ميان روايات اين مجلس، رساله حقوق از امام سجاد عليه السلام نيز به چشم مى خورد كه در 23 صفحه، جاى گرفته است. اين تعداد روايات؛ بويژه رساله امام سجاد عليه السلام كه قدرى طولانى است، اين احتمال را تقويت مى كند كه شيخ مفيد، اين روايات را به شيوه املا نقل كرده است. به قرينه آن كه مجالس پيش از مجلس بيست و چهارم، در رمضان سال 408 برپا نشده، گويا شيخ مفيد قسمتى از كتاب على بن مهزيار را در اختيار راوى خود قرار داده تا آن را به جاى مجلسِ بر پا نشده، قرار دهد. شيخ مفيد اكثر روايات الأمالى را يا از طريق عامّه نقل كرده است يا از طرقى كه مشتمل بر راويان اهل سنت اند. ۲
زمينه روايات كتاب، كلامى، اخلاقى، تاريخى و غيره است. اين پراكندگى، در برخى از مجالس كتاب نيز ديده مى شود. با يك نظر كلّى ولى دقيق، معلوم مى شود كه مباحث كلامى؛ بويژه مسأله امامت و قضاياى پيرامونى و مرتبط با آن ـ همچون تخلّفات خلفا از دستورهاى پيامبر صلى الله عليه و آله و خروج آنها از سنّت ۳ و مسائل اخلاقى، ۴

1.الأمالى، ص ۱۷۹.

2.الأمالى، ص ۲۶ ، مقدّمه محقّق كتاب .

3.الأمالى، ص ۴۰، ۵۶، ۷۶، ۱۱۲.

4.همان، مجلس ۲۳.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
196

در تحقيق كتاب الأمالى، از چهار نسخه خطّى و يك نسخه چاپى استفاده شده است: نسخه خطّىِ تصحيح شده اما ناقص، كه به خطّ على بن حسن بن احمد بن ابراهيم بن مظاهر در سال 755ق، كتابت شده؛ نسخه اى به تاريخ 1295ق؛ نسخه وقفى ميرزا ابو طالب قمى بدون تاريخ و نام كاتب؛ نسخه كتاب خانه سيد جلال الدين اُرمَوى؛ و نسخه چاپى در نجف اشرف با تحقيق شيخ حسن مصطفوى. ۱ الأمالى مفيد، بارها در ايران و خارج از ايران چاپ شده است؛ از جمله، در تهران و در سال 1300ق.
از اين كتاب، گاه با عنوان الأمالى المتفرّقات، ۲ المجالس ۳ و گاه با هر دو عنوان، ۴ ياد شده است. شايد قيد «متفرقات» كه در كلام نجاشى آمده، ناظر به پراكندگى زمان املا، پراكندگى موضوع روايات يا پراكندگى مشايخ در كتاب باشد. احتمال گزينه پراكندگى مشايخ، از آن رو محتمل است كه شيخ طوسى در كتاب الأمالى خود، روايات هر يك از مشايخ را در يك جا و به دنبال هم، ذكر كرده است. انتساب الأمالى به شيخ مفيد، معروف است و او نيز خود، در برخى آثارش، به آن ارجاع داده است. ۵ با اين حال، شيخ طوسى و ابن شهر آشوب، از آن نام نبرده اند.
نسخه چاپى الأمالى مفيد، شامل مقدّمه محقّق و اصل كتاب است. الأمالى در 42 مجلس و با 387 حديث از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و عترت او، سامان يافته است. مطالب اين كتاب، رواياتى است كه شيخ مفيد در مجالس مختلفى در هفت سال (404 ـ 411 ق)، بر گروهى از شاگردان خود املا كرده است. راوى كتاب، على بن محمّد بن عبد الرحمان فارسى، ۶ در ابتداى هر مجلس ، روز ، ماه ، سال و گاه مكان برگزارى آن را ذكر كرده است. بررسى تاريخ هاى ياد شده، روشن مى كند كه: اين مجالس در

1.الأمالى، مفيد ، ص ۲۸ ـ ۲۹.

2.رجال النجاشى، ص ۴۰۳.

3.بحار الأنوار، ج ۱، ص ۷.

4.الذريعة، ج ۲، ص ۳۱۵؛ ج ۱۹، ص ۳۶۷.

5.تصحيح الاعتقاد، ص ۱۴۶.

6.الأمالى، ص ۱.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101072
صفحه از 554
پرینت  ارسال به