مقدّمه مؤلّف، به انگيزه تأليف اختصاص دارد. وى در اين باره، به كلامى از پيامبر صلى الله عليه و آله استناد كرده كه بر اساس آن، كسى كه به خير و نيكى راه نمايى كند، همانند كسى است كه به آن عمل كند. ^۱
گويا كتاب در اصل، فاقد ساختار و نظامى بر اساس فصل و باب و عنوان بوده است. اين هر دو، توسط على اكبر غفارى، و عنوان بندى مطالب، در تحقيق اشكورى انجام گرفته است. در نسخه على اكبر غفارى، مطالب كتاب در دو جزء ثواب اعمال و عقاب اعمال، در 520 باب سامان يافته است. در مجموع، در ثواب الأعمال بيش از هشتصد روايت، و در عقاب الأعمال بيش از سيصد روايت آمده است. روايات هر دو كتاب، غالبا با اسناد كامل و گاه ناقص، نقل شده اند. شمار مراسيل در ثواب الأعمال، تنها چهار حديث و در عقاب الأعمال، پنج حديث است. روايات، همگى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام است. ^۲ اعتبار احاديث كتاب، در يك سطح نيست؛ چراكه جايگاه اين روايات، به سان ساير روايات و كتاب هاى ترغيب و ترهيب، ثواب و عقاب است. در اين گونه كتاب ها، هدف اصلى مؤلّف از هر مذهب و در هر شهر و دهرى، گردآورى احاديث براى ترهيب و ترغيب است؛ يعنى فراخواندن به خير و دور داشتن از شر و بدى. از اين روست كه انواع اخبار آحاد داراى متن قوى و سند صحيح، متن مبتذل و سست و سند ضعيف، متن مقبول و سند مردود و مردود الدلاله و مقبول السند، در چنين آثارى ديده مى شود. اين شيوه، بر پايه تساهل در اخبار است كه بر قاعده تسامح در ادلّه سنن، تكيه دارد. به موجب اين قاعده، شروط لازم براى عمل كردن به اخبار آحاد ـ مانند: اسلام، عدالت و ضبط ـ ، در رواياتِ حاكى از سنن، چه در جنبه فعل (مستحبات) و چه در ترك (مكروهات)، لازم نيست؛ مگر آن كه معلوم شود روايت، برساخته (جعلى) است. اين قاعده در ميان فريقين، اجماعى است. ^۳

كرده كه به خطّ مير على بن ابراهيم بن احمد كرقى در سال 1001 ق، كتابت شده و 160 صفحه دارد. اين نسخه، در كتاب خانه شخصى رضا استادى است. ^۱ كتاب ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، بارها در ايران و خارج از ايران، با چاپ سنگى و حروفى چاپ شد؛ از جمله، در سال 1299 ق، در تبريز. كار تحقيق آن، توسط على اكبر غفارى و سيّد احمد اشكورى انجام گرفت.
در مصادر اوّليه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال را با دو عنوان جداگانه ذكر كرده اند. ^۲ گويا نخستين بار، محمّد باقر مجلسى در سده يازدهم، آن دو را تحت يك عنوان آورده است. ^۳ انتساب اين كتاب به شيخ صدوق، معروف و بلكه متواتر است. اين كتاب، از اعتنا و اعتماد عالمان نامدار در سده هاى بعد، برخوردار شده است. ^۴ صدوق اين كتاب، اخلاق را در چشم انداز ثواب و عقاب اخروى اعمال، در ميان نهاده است.
نسخه چاپى كتاب، شامل مقدّمه بلند سيّد حسن موسوى خرسان، مقدّمه كوتاه مؤلّف و اصل كتاب است. سيّد حسن موسوى خرسان در مقدّمه خود به چند مطلب پرداخته است: شرح حال خاندان بابويه، اهمّيت كتاب، مشايخ شيخ صدوق، پيشينه موضوع، و معرّفى نسخه خطّى و نسخه هاى چاپى كتاب. به گفته وى، تنها دو كتاب در باره ثواب و عقاب، هر دو، تأليف شده است كه اين كتاب، دومىِ آنهاست. در باره ثواب اعمال، دوازده كتاب و در باره عقاب اعمال نيز دو كتاب تأليف شده است كه بيشتر آنها ناياب اند. ^۵