257
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

كمال الدين و تمام النعمة، در ايران و نجف، بارها چاپ سنگى و حروفى شده است. چهار بار نيز به فارسى ترجمه شده كه دو ترجمه ـ يكى از محمّد باقر كوه كمره اى و ديگرى از منصور پهلوان ـ ، به چاپ رسيده اند. كهن ترين ترجمه كمال الدين، از سيّد على امامى اصفهانى، معاصر صاحب رياض است. ۱
اين عنوان در منابع اوّليه كتاب شناسى چون رجال نجاشى و فهرست طوسى، ذكر نشده است. ابن شهر آشوب كتاب ياد شده را با همين عنوان آورده است. ۲ در منابع متأخّر نيز گاهى با عنوان إكمال الدين و إتمام النعمة ۳ ذكر شده است. اين كتاب به سان كتاب أمالى، از كتاب هاى مشهور و متواتر شيخ صدوق است و علماى شيعه در اعصار مختلف، به آن اعتماد كرده اند. ۴
نسخه چاپى كتاب، شامل مقدّمه مصحّح، مقدّمه طولانى مؤلّف و متن كتاب است. در مقدّمه محقّق، پس از اهميّت موضوع كتاب و ضرورت تصحيح آن، به بررسى اعتبار روايات كتاب و نيز شرح حال مؤلّف پرداخته شده است. مقدّمه مؤلّف، با ثنا و ستايش خدا و درود بر پيامبر و ائمه عليهم السلام آغاز مى شود و پس از اشاره به ضرورت و انگيزه تأليف، با بحث كلامىِ مفصّل و خالصى در باره امامت ـ البته نه به شيوه مصطلح ـ ، پايان مى يابد.
اين كتاب در شرايطى نگاشته شد كه به تصريح مؤلّف آن، طولانى شدن مدّت غيبت امام عصر عليه السلام سبب تحيّر و سستى ايمان شيعيان در شهرهاى نيشابور و بخارا ۵

1.الذريعة ، ج ۴ ، ص ۸۰ و ۷۸ .

2.معالم العلماء ، ص ۳۴ .

3.أمل الآمل، ج ۲، ص ۲۸۴؛ بحار الأنوار، ج ۱، ص ۷؛ كشف الحجب و الأستار، ص ۷۵؛ الذريعة، ج ۲، ص ۲۶۸.

4.وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۳۷ ـ ۳۸؛ بحار الأنوار، ج ۱، ص ۷؛ مستدرك الوسائل ، ج ۳ ص ۵۲۴ . نيز ، ر. ك : نوادر الأخبار ، فيض كاشانى، ص ۲۰۹ ـ ۳۰۵؛ إثبات الهداة، شيخ حرّ عاملى؛ كشف الحجب و الأستار ، ۷۵ ؛ النجم الثاقب ، محدّث نورى ؛ كمال الدين ، ص ۱۱ (مقدّمه محقّق).

5.كمال الدين، ص ۲ (مقدّمه محقّق).


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
256

مرتبه صحيح اصطلاحى جاى نمى گيرند، به اعتبار كتابى آسيبى نمى رسانند؛ چرا كه متون آنها با ديگر آموزه هاى اهل بيت عليهم السلام هم ساز است و به علاوه، اكثر اين روايات، در كتب معتبر ديگرى چون نهج البلاغه، الكافى، المحاسن و برخى از كتب مؤلّف ـ مانند: عيون أخبار الرضا عليه السلام و معانى الأخبار ـ ، با سندهاى متعدّد نقل شده اند.
چهار شرح بر كتاب التوحيد نوشته شده كه همگى به سده يازدهم و دوازدهم تعلّق دارند؛ مانند؛ شرح التوحيد قاضى سعيد قمى شاگرد فيض كاشانى، و شرح محدّث جزايرى با نام اُنس الوحيد فى شرح التوحيد. يك برگردان به فارسى نيز از محمّد على بن محمّد حسن اردكانى، از علماى سده سيزدهم، با نام اسرار توحيد به چاپ رسيده است ۱ . در نسخه چاپى كتاب ـ كه به كوشش سيّد هاشم حسينى تهرانى، مقابله و تصحيح شده است ـ ، فهرستى از ابواب كتاب، بيانات مؤلّف، موضوعات مختلف با عنوان تفصيل مطالب، فهرست اسماى حسناى الهى و فهرست اعلام نيز گنجانده شده است.

10 . كمال الدين و تمام النعمة

مؤلّف: شيخ صدوق
تحقيق و تصحيح: على اكبر غفّارى
ناشر: مؤسّسة النشر الإسلامى، (انتشارات جامعه مدرسين)، قم، 1405 ق / 1363 ش.
در تحقيق و تصحيح كتاب، از هفت نسخه خطّى متعلّق به سده دهم و يازدهم استفاده شده است كه بيشتر آنها خود، تصحيح شده هستند. ۲ سه نسخه از هفت نسخه ياد شده، اساس كار تصحيح قرار گرفته اند. افزون بر اين نسخه ها، از نسخه چاپى كمال الدين و بحار الأنوار نيز استفاده شده است. ۳

1.الذريعة، ج ۱۳، ص ۱۵۳؛ التوحيد، ص ۷ ـ ۸ ، مقدّمه محقّق .

2.كمال الدين و تمام النعمة، ص ۲۹.

3.همان، ص ۲۹ ـ ۳۰.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101524
صفحه از 554
پرینت  ارسال به