د ـ تاريخ و شرح حال و فضائل

1 . تاريخ الأئمة عليهم السلام

مؤلّف: ابن ابى ثلج كاتب بغدادى
ناشر: كتاب خانه آية اللّه مرعشى نجفى، چاپ اوّل، 1406 ق
ناشر تاريخ الأئمة، به نسخه اى خطّى از آن اشاره نكرده و تنها متذكّر شده است كه اين كتاب به همراه شش كتاب ديگر ـ به نام: مسار الشيعة، تاج المواليد، تاريخ مواليد الأئمة ووفياتهم، ألقاب الرسول و عترته، المستجاب من كتاب الرشاد، و توضيح المقاصد ـ ، در مجموعه اى نفيس قرار داشت. ^۱ تاريخ الأئمّة عليهم السلام در برخى منابع كتاب شناسى، در شمار تأليفات ابن ابى ثلج ذكر شده است. ^۲
اين كتاب، حجم كمى دارد و درباره تاريخ پيامبر خدا و ائمه عليهم السلام است. در ابتداى كتاب، طريق راوى آن به مؤلّف و اسناد مؤلّف به مشايخ حديث، ذكر شده است. به موجب اين اسناد، راوى كتاب، محبّ الدين ابو عبد اللّه محمّد بن محمود بن حسن بن نجّار بغدادى است كه در مدرسه مستنصريه بغداد، حديث مى گفته است. وى اين كتاب را از سه نفر از مشايخ خود نقل كرده كه عبارت اند از: ابو عبد اللّه محمّد بن عبد الواحد بن فاخر قرشى، ابو ماجد محمّد بن حامد بن عبد المنعم بن عزيز واعظ و ابو محمّد اسعد بن احمد بن حامد ثقفى. اين سه نفر، همگى از ابو منصور عبد الرحيم محمّد بن احمد سرابى شيرازى نقل كرده اند و او از ابو مسعود احمد بن محمّد بن عبد العزيز بن شادان بَجَلى، از ابو على احمد بن محمّد بن على عمادى نسوى، از ابو العبّاس احمد بن ابراهيم بن على كندى (در مكّه، در سال 350 ق)، و او از ابوبكر محمّد بن احمد بن محمّد بن عبد اللّه بن اسماعيل، معروف به ابن ابى ثلج. ابن ابى ثلج در اين اسناد، از طريق عتبة بن سعد بن كنانه، از احمد بن محمّد فاريابى، از

افزون بر اين گزارش، به دو قرينه ديگر نيز بر انتساب اين كتاب به حسين بن عبد الوهّاب اشاره شده است: يكى اشاره به نام مؤلّف در لابه لاى كتاب، و ديگرى همخوان نبودن بسيارى از روايات كتاب با ذوق و سليقه سيّد مرتضى. ^۱
بر پايه همين گزارش، حسين بن عبد الوهّاب كتاب عيون المعجزات را در هفتم رمضان 448 ق، آغاز كرد و در عيد فطر همان سال، به پايان رساند. ^۲ وى روايات كتاب را مرسل و گاه با اسناد كامل نقل كرده است. وى در نقل اخبار، به كتاب هاى مشايخ پيش از خود، اعتماد كرده است؛ بويژه بر كتاب هاى: الأنوار ابن همام اسكافى، ^۳ و نوادر المعجزات ابن جرير طبرى، مقتضب الأثر ابن عيّاش جوهرى، الأنساب لقريش به خطّ صاحب المجدى ابو الحسن نسّابة، الهداية الكبرى حسين بن حمدان، و الاستشهاد و الاستظهار ابو القاسم كوفى. ^۴
عيون المعجزات از مصادر كتاب هاى حديثى و كلامى پس از خود است. ^۵ سامان اين كتاب، بر پايه ترتيب ائمه عليهم السلام است؛ با دلائل و معجزات امام على عليه السلام آغاز مى شود و پس از آن، دلائل و معجزات حضرت فاطمه عليهاالسلام و فرزندان او، يكى پس از ديگرى تا امام مهدى عليه السلام ، مى آيد كه گاه، با شرح حال نيز همراه است . حسين بن عبدالوهّاب، روايات كتاب را از شش نفر از مشايخ خود نقل كرده است، كه عبارت اند از: ابو التحف على بن محمّد بن ابراهيم طيّب مصرى، ابو على احمد بن زيد بن دارا، ابو الحسين بن احمد خضر مؤدّب، ابو محمّد حسين بن محمّد بن نصر، ابو عبد اللّه كازرانى كاغذى، ابو الغنائم احمد بن منصور سروى.