موضوعات و حوادث مختلف تاريخى پرداخته است. بخشى از اين مباحث، درباره زندگانى پيامبر صلى الله عليه و آله و فضائل امام على عليه السلام و تاريخ خلافت اسلامى؛ اعم از خلفاى سه گانه، بنى اميه و بنى عبّاس است. سبك و سياق كتاب، به سان كتب اهل سنّت است. مسعودى در اين كتاب، بر اخبار اهل سنّت نيز اعتماد كرده و از بدگويى درباره خلفا و نيز بيان مظالم و مطاعن آنها، خوددارى كرده است. چنان كه پيش از اين اشاره شد، همين امر به عنوان قرينه قوى بر گرايش وى به مذهب اهل سنّت، تلقّى شده است.
به هر حال، مسعودى در همين كتاب به مسئله لزوم عصمت امام ^۱ و برخى از فضائل امام على عليه السلام (اوّلين مسلمان، هجرت با پيامبر صلى الله عليه و آله ، يارى آن حضرت و خويشاوندى وى با وى، ايثار و جان نثارى وى در راه پيامبر صلى الله عليه و آله ، علم، قناعت، جهاد، ورع، زهد، قضاوت و...) نيز پرداخته و متذكّر شده كه: «على عليه السلام ، حظّ و سهم فراوانى از اين همه ويژگى ها داشت و از اين نظر، تمام فضائلِ تك تك صحابيان را به تنهايى، دارا بود». ^۲ به قرينه همين مطالب و مطالب بسيارِ ديگرى چون حديث اخوّت، حديث منزلت، حديث ولايت، و حديث طير ـ كه همگى به آن حضرت اختصاص دارند ـ ، و نيز گزارش هايى چند درباره مطاعن خلفا، برخى از رجال شناسان معروف اهل سنّت، او را به تشيّع اعتزالى متّهم نموده اند و با تعابير توهين آلود و تحقيرآميز، از او ياد كرده اند. ^۳
كتاب مروج الذهب، از مصادر برخى كتاب هاى حديثى، كلامى، تاريخى و رجالى به شمار آمده و منبعى مهم، در مطالعات تاريخى است. ^۴

نصر بن على جهضمى، از امام رضا عليه السلام روايت مى كند، و آن حضرت نيز از پدرانش تا امام على عليه السلام ، نقل مى كند. ^۱
در آغاز حديث نخست ـ كه درباره تاريخ پيامبر صلى الله عليه و آله است ـ ، اين سند به صورت كامل، بيان مى شود. در ديگر موارد كه به تاريخ ائمه عليهم السلام ارتباط دارد، گاهى سخن با «قال الفريابى ...» شروع مى شود كه معمولاً به يكى از معصومان عليهم السلام انتساب پيدا مى كند؛ ولى در بسيارى از موارد، بدون نقل قول است و از تكرار سند حديث، چشم پوشى شده است.
مطالب كتاب تاريخ الأئمة عليهم السلام ، در ده عنوان سامان يافته است. در بخشى با عنوان تاريخ پيامبر صلى الله عليه و آله ، به اختصار، حوادث سال هاى عمر آن حضرت در مراحل مختلفى مانند سال بعثت، در مكّه، در مدينه و سال وفات، و موضوعاتى همچون مدّت عمر ايشان، مطرح شده است. قسمت تاريخ ائمه عليهم السلام نيز به گونه ياد شده و بر پايه ترتيب زمانى آنان، با امام على عليه السلام شروع شده، سپس به حضرت فاطمه عليهاالسلام و فرزندان او تا امام زمان عليه السلام ، پرداخته شده است. ذكر اولاد، القاب، كنيه، محلّ دفن، ابواب و اولاد كوچك و صغير پيامبر خدا و ائمه عليهم السلام ، از عناوين فرعى اين كتاب است.

2 . مروج الذهب و معادن الجوهر

مؤلّف: ابو الحسن مسعودى
تحقيق: عبد المهنّا، بيروت، 1411 ق (در سه مجلّد)
در مصادر كتاب شناسى، از اين كتاب ياد شده ^۲ و انتساب آن به مسعودى، معروف است. مسعودى مروج الذهب را در سال 332، ق همزمان با كتاب إثبات الوصية و پس از كتاب التنبيه و الإشراف، تأليف كرد. ^۳ وى در اين كتاب، به مباحث و