جمل، بر اخبار و گزارش هاى قابل اعتماد، تكيه كرده و در مواردى، بر صحّت آنها تصريح كرده است. ^۱ گويا كتاب الجمل مفيد، پس از تأليف، ناياب شده و از همين روست كه منابع بعدى؛ بويژه مجموعه حديثى بحار الأنوار و كتب سيّد هاشم توبلى ـ كه در آنها از كتب تاريخى و تك نگارى هاى مختلفى در جنگ جمل استفاده شده ـ ، از اين كتاب نقل نكرده اند.

10 . المسألة الكافية

مؤلّف: شيخ مفيد
تحقيق و تخريج: على اكبر زمانى نژاد
ناشر: دار المفيد، بيروت، چاپ دوم، 1414 ق.
همان گونه كه در معرّفى كتاب الجمل، گذشت، در آثار شيخ مفيد، از كتابى با اين عنوان و يا با عنوان المسألة الكافية فى إبطال توبة الخاطئة يا فى تفسيق الفرقة الخاطئة، ياد شده است. اصل اين كتاب، ناياب است و محقّق كتاب نيز متذكّر شده كه تلاش وى براى يافتن نسخه اى از آن، بى فايده بوده است. ^۲ وى اين كتاب را تنها با تكيه بر منابعى كه از آن بهره برده اند، بازسازى كرده است؛ مانند: بحار الأنوار، مستدرك الوسائل، و كتابى خطّى با عنوان مثالب النواصب.
اين كتاب، بر سبك و سياق و نظم كتاب الجمل، در سه فصل طبقه بندى شده است: فصل اوّل: جايگاه و موقعيت طلحه و زبير نزد عثمان و بيعت آن دو با امام على عليه السلام و سپس نقض آن. فصل دوم: در جنگ جمل. فصل سوم: در احكام محاربان با امير المؤمنين.
روايات كتاب در مجموع، 65 حديث است كه 62 روايت آن، از كتاب بحار الأنوار به دست آمده ـ كه با اسناد كامل نقل شده اند ـ ^۳ و سه روايت ديگر، از مثالب النواصب

شيخ مفيد در اين كتاب، طبقه بندى و ساماندهى خاصّى را به كار نبسته است؛ ولى چنان كه گذشت، با تأمل در مطالب كتاب، مى توان پى برد كه آن را در دو بخش سامان داده است. در نسخه چاپى، مطالب كتاب تحت عناوين فرعىِ خاصّى كه معمولاً با عبارت «فصل» همراه است، طبقه بندى شده است. عناوينى چون: القول فى اختلاف الاُمّة، إختلاف الفِرَق، رأى المعتزلة، رأى الحشوية، رأى المرجئة و اصحاب الحديث، رأى الخوارج، رأى الشيعة، دلائل عصمة أمير المؤمنين، نظرةٌ فى النصوص، و نيز مطالبى چون: نحوه بيعت مسلمانان با سه خليفه اوّل و تفاوتش با بيعت آنان با امام على عليه السلام ، موضع امام على عليه السلام در برابر فتنه عثمان، برخى از خطبه هاى امام على عليه السلام مانند خطبه شقشقيه و خطبه روز بيعت مسلمانان با او، نامه هاى آن حضرت به مردم كوفه و بصره و... .
كتاب الجمل ارزش تاريخى فراوان دارد؛ چرا كه به احتمال زياد، مؤلّف از منابع و تك نگارى هاى بسيارى استفاده كرده كه بيشترشان ناياب اند، مانند: كتاب الجمل ابو مخنف، كتاب الجمل مدائنى، كتاب الجمل ثقفى، كتاب الجمل شيخ صدوق، دو كتاب مقتل طلحة بن عبد اللّه ^۱ و الجمل واقدى ^۲ و... . ^۳
مؤلّف در جاىْ جاى كتاب؛ بويژه در بخش نخست آن، با ديدگاه كلامى، به نقد اخبار و گزارش هاى تاريخى و نيز ديدگاه هاى مذاهب پرداخته است. از اين رو، الجمل مفيد افزون بر ارزش تاريخى، در زمينه تبيين و نقد مباحث و ديدگاه هاى كلامى و نقد الحديث؛ بويژه نقد اسنادى ^۴ و فقهى، نيز ارزشمند است.
روايات و اخبار كتاب، گاه مرسل و گاه مسند نقل شده اند و بسيارى از آنها از منابع و طرق اهل سنّت، روايت گرديده اند. ^۵ شيخ مفيد در اخبار مربوط به جنگ