كتاب هايى از قبيل بحار الأنوار و عيون المعجزات است. براى نمونه، در احوال حضرت حجّت عليه السلام ، به كيفيت ظهور او و رجعت پيامبر خدا و ائمه عليهم السلام پس از آن، اشاره شده است.

13 . تاريخ قم

مؤلّف: حسن بن محمّد بن حسن كاتب قمى
مترجم: حسن بن على بن حسن عبد الملك قمى
تصحيح و تحشيه: سيّد جلال الدين تهرانى
ناشر: چاپ خانه مجلس شورا ، تهران، 1333 ش (چاپ دوم : توس ، تهران ، 1361) . ^۱
در تحقيق كتاب، از نسخه اى كه در سال 1001 ق، تحرير شده، استفاده شده است. ^۲ اين كتاب در سال 378 ق، به تشويق صاحب بن عَبّاد ، وزير فخر الدوله ديلمى ، به عربى تأليف شد ^۳ و در سال هاى 805 و 806، توسّط حسن بن على بن حسن بن عبد الملك قمى، به فارسى برگردانده شد. ^۴ آنچه از اين كتاب باقى مانده، بخشى از همين ترجمه است.
نسخه چاپى در يك مجلّد، شامل مقدّمه مترجم، مقدّمه مؤلّف و اصل كتاب است. در مقدّمه مترجم، به انگيزه ترجمه اشاره شده است. مقدّمه مؤلّف به فضائل و مناقب و خدمات دينى و دنيوى صاحب بن عبّاد، عوامل و موجبات تأليف تاريخ قم، و معرّفى ابواب آن، اختصاص دارد. به موجب اين مقدّمه، سه عامل در تأليف اين كتاب، نقش داشته است: يكى رسالت فرهيختگان هر عصر كه بايد ميراث زمان خود را ثبت كنند تا آن را به ديگران برسانند و نام خود را جاودانه سازند. ديگرى، فقدان كتاب

در تحقيق كتاب، از نسخه اى كامل استفاده شده؛ اگرچه ويژگى هاى آن ذكر نشده است. ^۱ چند نسخه خطّى از اين كتاب، موجود است: نسخه خيابانى در كتاب وقائع الأيّام، نسخه سماوى، نسخه كتاب خانه كاشف الغطاء، و نسخه فضل اللّه شيخ الاسلام در زنجان، كه به خطّ نصر اللّه قزوينى و در سال 1280 ق، از روى نسخه محمّد باقر مجلسى استنساخ شده است. ^۲
در مصادر كتاب شناسى، عنوان اين كتاب، تاريخ الأئمة عليهم السلام ، ^۳ الهداية ^۴ و الهداية الكبرى ^۵
آمده است. اين كتاب در مصادر حديثىِ متأخّر، كم ديده مى شود. كجورى در الدمعة الساكبة ^۶ و نيز محمّد باقر مجلسى و ميرزا حسين نورى، از آن نقل كرده اند. موضوع الهداية الكبرى تاريخ، شرح حال و دلائل و شواهد نبوّت و امامت پيامبر و ائمه عليهم السلام است. نسخه چاپى كتاب، شامل مقدّمه بلند محقّق كتاب و اصل كتاب است. درمقدّمه محقّق، شرح حال مؤلّف، معرّفى كتاب و توضيحاتى درباره آرا و عقايد علوى ها آمده است. اصل كتاب، در چهارده باب با اسامى چهارده معصوم ـ به ترتيب، از پيامبر صلى الله عليه و آله ، فاطمه عليهاالسلام، على عليه السلام و فرزندان او تا حضرت حجّت ـ ، سامان يافته است. مؤلّف در آغاز هر باب، شناس نامه معصوم را ذكر مى كند. از مطالب اين باب ها مى توان چنين نام برد: نام معصوم، نام پدر و مادر، سال ولادت، سال وفات، مدّت عمر، القاب و كنيه ها، فرزندان، زنان، حوادث خاص، و نيز دلايل و شواهد برگزيدگى آنها در جايگاه نبوّت و امامت و عصمت؛ يعنى همان فضائل و مناقب هر كدام، كه به تفصيل، درباره آن بحث كرده است. وى گاه، اقوال مختلف را نقل و سپس نقد مى كند. روايات، با اسناد كامل و گاه ناقص، از ائمه عليهم السلام است. شاكله و ساختار بحث، مانند