4 . شواهد التنزيل لقواعد التفضيل

مؤلّف: حاكم حَسَكانى
تحقيق: محمّد باقر محمودى
ناشر: مؤسّسه چاپ و نشر، چاپ اوّل، 1411 ق.
در تحقيق كتاب، از دو نسخه خطّى با عنوان نسخه كرمانى ـ كه تاريخ كتابت ندارد ـ و نسخه يمنى (كتابت در 1380 ق)، اعتماد شده است. افزون بر اين دو نسخه، شش نسخه خطّى ديگر نيز از اين كتاب موجود است كه كهن ترينِ آنها به سده يازدهم تعلّق دارد. ^۱ اين كتاب پيش تر نيز در بيروت در سال 1394 ق، در يك مجلّد و در سال 1406 ق، در دو مجلّد، به چاپ رسيده است. كتاب شواهد التنزيل، در مصادر كتاب شناسى فريقين، در شمار تأليفات حاكم حسكانى ذكر شده است. ^۲ اين كتاب از مصادر بسيارى از كتاب هاى حديثى و كلامى اماميه است؛ مانند: مجمع البيان طبرسى، المناقب ابن شهر آشوب، الطرائف ابن طاووس، الصراط المستقيم بياضى، ^۳ حِلية الأبرار و نيز مدينة المعاجز سيّد هاشم توبلى، بحار الأنوار و وسائل الشيعة است.
موضوع شواهد التنزيل، آن دسته از فضائل امام على عليه السلام و اهل بيت عليهم السلام است كه بر اساس روايات اسباب نزول، در قرآن اشاره شده است. بر اين اساس، كتاب ياد شده را مى توان از كتب تفسيرى شمرد. نسخه چاپى كتاب، شامل مقدّمه محقّق كتاب، مقدّمه كوتاه مؤلّف و اصل كتاب است. در مقدّمه محقّق، به اهميّت شواهد التنزيل، شرح حال

بحار الأنوار، همه آن را آورده است. ^۱ آقا بزرگ تهرانى با اشاره به كلام شيخ حرّ عاملى، متذكّر شده است كه شايد مراد شيخ حر از «قطعه»، رواياتى باشد كه نعمانى با اسناد خود به امام صادق عليه السلام در مقدّمه تفسيرش قرار داده است و اين روايات، هم است كه جداگانه نيز همراه با خطبه مختصرى با عنوان محكم و متشابه، به سيّد مرتضى نسبت داده شده است. ^۲ به هر روى، معلوم نيست كه آيا تفسير موجود، تنها مقدّمه تفسير نعمانى است يا اصل تفسير او.
تفسير نعمانى، حاوى رواياتى است از طريق امام صادق از امير المؤمنين عليه السلام ، با محتوايى شامل دسته بندى آيات قرآن، بيان موارد و مصاديق عناوين و احكام قرآن، و نيز شرح الفاظ آيات. محمّد بن ابراهيم نعمانى، اين تفسير را با اسناد كامل از احمد بن محمّد بن سعيد بن عقده، از احمد بن يوسف بن يعقوب نجفى، از اسماعيل بن مهران، از حسن بن على بن ابى حمزه، از پدرش از اسماعيل بن جابر و از ابو عبد اللّه جعفر بن محمّد صادق عليه السلام نقل كرده است. به موجب اين گزارش، امام صادق عليه السلام با اشاره به جامعيت و جاودانگى قرآن، به دسته بندىِ آيات آن پرداخته و با اشاره به نادانى يا كم دانىِ عدّه اى درباره اين انواع، متذكّر شده است كه تنها راه درست فهم قرآن، استفاده از اهل بيت عليهم السلام است. مطلب اصل تفسير نعمانى، كه سخن امام على عليه السلام است، با تقسيم بندىِ آيات و معانى قرآن در هفت قسم، آغاز مى شود: امر، زجر، ترغيب، ترهيب، جدل، مَثَل و قصص. وى سپس به دسته بندى و معرّفى احكام و تعابير قرآنى پرداخته است: ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، خاص و عام، مقدّم و مؤخّر، عزائم و رخص، حلال و حرام، فرائض و احكام، منقطع معطوف و منقطع غير معطوف، حرف مكان حرف، لفظ خاص با معناى عام، لفظ عام با معناى خاص، لفظ واحد با معناى جمع، لفظ جمع با معناى واحد، لفظ ماضى در معناى مستقبل و... .