333
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

تكيه بر اغسال واجب و مستحب) و نماز (با تكيه بر نمازهاى واجب و مستحب يا نوافل)، خلاصه شده است. قسمت اعظم مطالب كتاب، اعمال و دعاهاست كه مؤلّف با عنوان اعمال هفته، اعمال جمعه، دعاهاى هفته، ادعيه مربوط به ماه هاى رمضان، ذو قعده، ذو حجّه، محرّم، صفر، رجب و شعبان، به بيان آنها پرداخته و با ذكر دعاى حضرت خضر عليه السلام ، كتاب را به پايان رسانده است.
روايات كتاب، مرسل و گاه با اسناد كامل نقل شده اند. اين كتاب با اعتنا و اعتماد علماى شيعه در سده هاى مختلف مواجه شد و برخى به تلخيص، شرح و ترجمه آن پرداختند. از جمله اين كارها مى توان به اين موارد اشاره كرد:
الف ـ تلخيص: قَبَس المصباح صهرشتى، معاصر و شاگرد شيخ طوسى؛ ۱ الإختيار من المصباح الكبير، از سيّد على بن حسان بن باقى قرشى، معاصر سيّد بن طاووس؛ ۲ منهاج الصلاح فى إختيار المصباح، علّامه حلّى؛ ۳ مختصر المصباح سيّد عبد اللّه شُبَّر. ۴
ب ـ شرح: شرح فاضل مقداد سيوَرى (م 826 ق)؛ دو شرح مفصّل و مختصر، از شيخ خضر رازى نجفى، شاگرد مير سيّد شريف جرجانى (م 838 ق): يكى با نام جامع الدُرَر و ديگرى مفتاح الغُرَر؛ شرح ابن ابى جمهور احسايى (م پس از 901 ق) با عنوان معين الفكر و شرح آن با عنوان معين المعين؛ شرح مختصر مصباح المتهجّد، از سيّد على حسينى نجفى كه قاضى نور اللّه در كتاب المجالس و نراقى در كتاب الخزائن، از آن نقل كرده اند؛ شرح عبد الوحيد بن نعمت اللّه استرآبادى، شاگرد شيخ بهايى (م پس از 1025 ق) به نام فتح الباب؛ شرح حاج ميرزا على تبريزى (م 1345 ق).

1.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۱۸۰؛ الذريعة، ج ۱۷، ص ۲۹ ـ ۳۰.

2.بحار الأنوار، ج ۱، ص ۳۸؛ خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۱۸۰؛ الذريعة، ج ۱، ص ۳۶۴.

3.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۱۸۰؛ الذريعة، ج ۳، ص ۵.

4.الذريعة، ج ۲۱، ص ۱۱۸.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
332

(تاريخ: 1109 ق)، نسخه اى به تاريخ 1116 ق، ۱ و نسخه اى ديگر به قلم محمّد هاشم بن شاه محمود (تاريخ تحرير: 1075 ق). ۲ اين كتاب بارها در ايران و خارج از ايران، چاپ شده است.
كتاب مصباح المتهجّد، با همين عنوان در مصادر آمده است. ۳ شيخ طوسى يك بار كتاب مصباح المتهجّد را در حجم بسيار، تأليف كرد و سپس به تلخيص آن پرداخت. عنوان كتاب اصلى، مصباح المتهجّد فى عمل السنة الكبير و عنوان نسخه مختصر آن، مختصر المصباح فى عمل السنة ذكر شده است. ۴ در منابع كتاب شناسى و حديثى، بيشتر با سه عنوان رو به رو مى شويم: مصباح المتهجّد، المصباح و المصباح الكبير ۵
. محمّد باقر مجلسى مانند شيخ طوسى، به هر دو عنوان اشاره كرده است. ۶ گويا شيخ طوسى اين كتاب را در سال هاى پايانىِ عمر خود و در نجف تأليف كرده است ؛ چراكه او در مقدّمه كتاب، متذكّر مى شود كه غرض اصلى در اين اثر، ذكر دعاهايى است كه در كتاب هاى فقهى نيامده است. ۷ سيّد بحر العلوم، از عبارت ياد شده، همين مطلب را برداشت كرده است. ۸
كتاب مصباح المتهجّد، در زمينه اعمال واجب و مستحب در ايّام سال و نيز دعاهاى هر روز، تأليف شده است. مطالب كتاب در يك مقدّمه، احكام فقهى و اعمال و دعاهاى ايّام سال، طبقه بندى شده اند. احكام فقهىِ كتاب، در دو مبحث طهارت (با

1.همان، ج ۴، ص ۱۳۳.

2.تراثنا ، ش ۲۶ ، ص ۱۲۹ ؛ الذريعة ، ج ۸ ، ص ۱۷۷ ؛ ج ۲۰ ، ص ۲۰۹ ؛ فهرس التراث ، ج ۱ ، ص ۵۳۲ ؛ ج ۹ ، ص ۲۳۳.

3.الفهرست ، طوسى، ص ۲۴۱؛ معالم العلماء، ص ۱۵۰.

4.الفهرست ، طوسى، همان جا.

5.معالم العلماء، همان جا؛ الإقبال، ج ۱، ص ۱۷۷، ۱۹۹؛ ج ۲، ص ۲۷، ۳۴؛ الجواهر السنية ، ص ۳۴۸؛ وسائل الشيعة، ج ۲، ص ۷۴۲، ۸۳۴ .

6.بحار الأنوار، ج ۱، ص ۷.

7.مصباح المتهجّد، ص ۴.

8.الفوائد الرجالية، ج ۳، ص ۲۳۳.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101882
صفحه از 554
پرینت  ارسال به