337
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

1075 ق)؛ 4 . نسخه شيخ حسن مصطفوى (به تاريخ 1030 ق)؛ 5 . نسخه سيّد موسى زنجانى (به تاريخ 1057)؛ 6 و 7 . دو نسخه در كتاب خانه شيخ حسين مقدّس (يكى به تاريخ 1101 ق، و ديگرى 1073 ق)؛ 8 و 9 . دو نسخه متعلّق به محمّد كاظم مدير شانه چى (يكى به تاريخ 1097 ق و ديگرى 1065 ق)؛ 10 . نسخه كتاب خانه سيّد ابو الحسن مرتضوى موسوى (به تاريخ 1092 ق)؛ 11 . نسخه سيّد على احمدى تهرانى (به تاريخ 1013 ق)؛ 12 . نسخه كتاب خانه شيخ عبد الرحيم ربّانى (به تاريخ 1101 ق) و 13 . نسخه ديگرى از آنِ سيّد موسى زنجانى (به تاريخ 1088 ق) كه پس از تصحيح جلد اوّل، در اختيار مصحّح قرار گرفته است. ۱
اين كتاب بارها در ايران و خارج از ايران، با تحقيق سيّد حسن موسوى خرسان و يا على اكبر غفّارى، چاپ شده است.
شيخ صدوق عنوان كتاب من لا يحضره الفقيه را با الهام از كتاب من لا يحضره الطبيب محمّد بن زكريّاى رازى، ۲ براى كتاب خود، برگزيد ۳ و در مصادر كتاب شناسى نيز

1.كتاب من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۱۹ ـ ۲۲ ، مقدّمه مصحّح .

2.اين، همان نكته اى است كه شيخ صدوق، خود، در وجه نام گذارى اين كتاب مطرح كرده است. اين وجه نام گذارى و نيز معناى روشن و هدفمندى كه از عبارت «كتاب من لا يحضره الفقيه» به دست مى آيد، به خوبى و به صراحت نشان مى دهند كه واژه «كتاب» نيز بخشى از نام اين اثر است. با اين حال، شايد به علّت همسان پنداشتن اين عنوان با ديگر عناوين ـ كه هر چند واژه «كتاب» در آغازشان فراوان به كار مى رود، ولى بخشى از عنوان عَلَم شده (اسم خاص) به شمار نمى آيد ـ ، يا براى كوتاه كردن اين نام دراز، غالبا نام اين كتاب را «من لا يحضره الفقيه» ذكر مى كنند. هر چند شهرت اين كتاب و منحصر به فرد بودن نامش، جلوى هر اشتباهى را مى گيرد، به دلايلى كه اينك مجال بازگويى اش نيست، شايسته و حتى بايسته است كه نام هر كتابى را كامل بگوييم و اگر نياز يا ميلى به اختصار هست، از ذكر واژگان پايانىِ عنوان صرف نظر كنيم، نه اين كه واژه آغازين آن را بيندازيم يا دگرگون سازيم. نكته ديگر اين كه در بسيارى از متون فقهى كه پياپى از اين كتاب نام برده اند، عنوان اختصارىِ «الفقيه» نيز فراوان به كار رفته است. بر پايه آنچه گذشت، شايسته مى دانيم كه اين عنوان را نيز به كار نبريم؛ هر چند بر اهل فن، لازم است كه با همه گونه هاى تغيير يافته عنوان كتاب آشنا باشند؛ به ويژه به توجّه به رواج تغيير يا ترخيم يا تلخيص عناوين كتب، در ميان پيشينيان، از يك سو، و اقتضائات گريزناپذير پژوهش در روزگار كنونى، از سوى ديگر. [ويراستار]

3.كتاب من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۲.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
336

دوم كه درباره معاملات است، عبارت اند از: كتاب البيوع، كتاب الأيمان و النذور، كتاب الأطعمة، كتاب الأشربة، كتاب الطبّ، كتاب اللباس، كتاب الصيد، كتاب الضحايا و العقائق، كتاب النكاح، كتاب الطلاق، كتاب العتق، كتاب العطايا، كتاب الوصايا، كتاب الفرائض، كتاب الديات، كتاب الحدود، كتاب السراق، كتاب الردّة و البدعة، كتاب الغصب، كتاب العارية، كتاب اللُّقَطة، كتاب القِسْمة و البنيان، كتاب الشهادات، كتاب الدعوى، كتاب آداب القُضاة.
قاضى نعمان به دليل عرضه روايات كتاب بر خليفه وقت، آن را صحيح و بى نياز از ذكر سند دانسته است. ۱ همه روايات كتاب، از طريق امام صادق عليه السلام نقل شده اند. مقايسه روايات كتاب دعائم الإسلام با كتاب پيش گفته (الجعفريات محمّد بن محمّد بن اشعث كوفى)، نشان از مشابهت هاى فراوان دارد. اين مشابهت ها، اين حدس را در ذهن تقويت مى كنند كه قاضى نعمان از كتاب الجعفريات، بسيار استفاده كرده است. ۲

2 . كتاب من لا يحضره الفقيه

مؤلّف: شيخ صدوق
تصحيح و تعليق: على اكبر غفّارى
ناشر: مؤسّسة النشر الإسلامى (انتشارات جامعه مدرّسين)، قم، چاپ دوم، 1404 ق (در چهار مجلّد).
در تحقيق كتاب، از سيزده نسخه خطّى استفاده شده است، كه عبارت اند از: 1 . نسخه ميرزا ابو الحسن شعرانى، حاوى اجازه شيخ حرّ عاملى به خطّ خودش، براى محمّد ابراهيم بن محمّد نصير؛ 2 . نسخه كتاب خانه سيّد محمّد باقر سبزوارى، (تاريخ كتابت: 1074 ق)؛ 3 . نسخه تصحيح شده حسن حسن زاده آملى (به تاريخ

1.همان، ص ۲؛ شرح الأخبار، ج ۱، ص ۸۷ .

2.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۱، ص ۱۴۲.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101302
صفحه از 554
پرینت  ارسال به