كتاب، متذكّر شده است كه اين روايات را از كتاب هاى مرجع مشهور و شايان اعتماد، فراهم آورده است؛ مانند: كتاب حريز بن عبد اللّه سجستانى، كتاب عبيد اللّه بن على حلبى، كتب على بن مهزيار اهوازى، كتب حسين بن سعيد، نوادر احمد بن محمّد بن عيسى، كتاب نوادر الحكمة ى محمّد بن احمد بن يحيى بن عمران اشعرى، كتاب الرحمة ى سعد بن عبد اللّه ، جامع محمّد بن حسن وليد ـ كه رضوان خدا بر او باد! ـ ، نوادر محمّد بن ابى عمير، محاسن احمد بن ابى عبداللّه برقى و رسالة ى پدرش براى او ـ كه رضوان خدا بر او باد! ـ ، و نيز اصول و مصنّفات ديگرى كه طريق وى به آنها، در فهرست كتاب هايى كه او از مشايخ و پيشينيانش روايت كرده، معروف است. ^۱
اصل كتاب من لا يحضره الفقيه، شامل ابواب يا همان كتاب هاى فقهى و مشيخه كتاب است. شمار كتاب ها و مسائل فقهى به اختلاف، 666، 626 و 566 ذكر شده است. جلد اوّل، داراى 87 باب، جلد دوم 228 باب، جلد سوم 78 باب و جلد چهارم، داراى 173 باب است. شمار احاديث منقول در هر باب نيز چنين گزارش شده است: جلد اوّل 1581 حديث، جلد دوم 1637 حديث، جلد سوم 1805 حديث، و جلد چهارم 903 حديث. ^۲ شمار مسانيد جلد اوّل، 777 حديث و مراسيل آن 804 حديث، مسانيد جلد دوم 1064 حديث و مراسيل آن 573 حديث، مسانيد جلد سوم 1295 حديث و مراسيل آن 510 حديث، و مسانيد جلد چهارم 777 حديث و مراسيل آن 126 حديث. ^۳ در مجموع چهار جلد، 3913 حديث مسند و 2050 حديث مرسل نقل شده و مجموع احاديث كتاب، 5926 حديث است. ^۴
عنوان نخستين باب كتاب من لايحضره الفقيه، «كتاب الطهارة» است كه با مسئله آب ها آغاز مى شود، و «كتاب الإرث» نيز پايان بخش كتاب است. عنوان ديگر باب هاى فقهى اين كتاب، بدين شرح است: نماز، زكات، خمس، روزه، حج، قضاوت،

همين عنوان ذكر شده است . ^۱ انتساب اين كتاب به شيخ صدوق، معروف بلكه متواتر است. ^۲
نسخه چاپى كتاب من لا يحضره، شامل مقدّمه محقّق، مقدّمه مؤلّف و سپس اصل كتاب است. در مقدّمه محقّق، پس از شرح حال شيخ صدوق و آثار وى، به جايگاه كتاب من لا يحضره الفقيه و معرّفى نسخه هاى خطّى آن، پرداخته شده است. مقدّمه مؤلّف، به انگيزه تأليف، محلّ تأليف، ويژگى هاى روايات كتاب و مصادر آن، اختصاص دارد. بر پايه اين مقدّمه، شيخ صدوق در سفر به ماوراء النهر ـ كه از آن جا به «بلاد غربت» ياد كرده ـ ، به سرزمين بلخ از توابع ايلاق مى رسد و در آن جا با شخصى به نام محمّد بن حسن بن اسحاق بن (حسن) حسين بن اسحاق بن موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن حسين بن على بن ابى طالب ديدار مى كند. شيخ صدوق بر اين شخص ـ كه از او به «شريف الدين ابو عبداللّه ، معروف به نعمت» ياد كرده، وارد مى شود و به مذاكره و گفتگو با وى مى پردازد. در وى صفات پسنديده بسيارى ـ چون: آرامش، وقار، عفاف، تقوا و ستر و صلاح ـ مى يابد و از همين ره گذر، اقامتش در بلخ، با سرور و نشاط و آرامش همراه مى گردد. ابو عبد اللّه نعمت، پيشنهاد تأليف كتابى را به صدوق مى دهد كه جامع روايات قابل اعتماد در فقه و حلال و حرام و شرايع و احكام، و به سبك و سياق كتاب من لا يحضره الطبيب محمّد بن زكريّاى رازى باشد. شيخ صدوق متذكّر شده است كه همه 240 كتابى را كه تا آن هنگام تأليف كرده بوده، و نيز كتاب من لا يحضره الفقيه را بر ابو عبد اللّه نعمت قرائت كرده است. ^۳
مؤلّف در باره اين كتاب، سه مطلب مهم را گوشزد كرده است: يكى آن كه اسانيد روايات را با هدف كوتاه تر و سودمندتر ساختن كتاب، حذف كرده است. دوم آن كه وى بر آن بوده است كه روايات صحيح و شايسته براى فتواى را ـ كه حجّت بين او و خدا شمرده مى شوند ـ ذكر نمايد. و سوم، اين كه شيخ صدوق در اشاره به مصادر مهمّ