عدم امكان سازش، به راه حل هاى نقد اِسنادى و محتوايى روى مى آورد و در صورت تساوى، به حديثى عمل مى كند كه موافق اصل است؛ اگرچه خود او در جاى ديگر، معيار تخيير را مطرح كرده است. شيخ طوسى درباره مبناى خود در جمع ميان اخبار، توضيح نداده؛ ولى به قرينه موارد انجام گرفته در كتاب، معلوم مى شود كه مبناى عرفى را اختيار كرده است. او در نقد محتوايى، به مخالفت حديث با اجماع عملى فقهاى اماميه (العصابة) اشاره مى كند؛ ولى در جاى ديگر، ۱ سه معيار ديگر را هم ذكر كرده است.
شيخ در اين كتاب، بر خلاف كتاب الاستبصار، به تعداد ابواب و احاديث آن اشاره نكرده است؛ ولى بر اساس شمارش برخى از محقّقان، كتاب تهذيب الأحكام مشتمل بر 393 باب و 13590 حديث است. ۲ از آن جا كه اين كتاب، بزرگ تر از كتاب استبصار است، خود شيخ طوسى ۳ و به تبع او نجاشى، ۴ از آن به «كتاب كبير» ياد كرده اند.
شيخ طوسى روايات كتاب تهذيب الأحكام را گاه با اسانيد مرسل و گاه با اسانيد كامل، نقل كرده است. وى خود نيز در پايان مجلّد آخر كتاب، به اين اختلاف در نحوه ذكر اسانيد، اشاره كرده ۵ و به منظور رفع ارسال از اسانيد ياد شده، طريق خود به صاحب كتاب يا اصلى كه روايت را از آن نقل كرده، ذكر كرده است. در اين قسمت كتاب ـ كه به «مشيخه» موسوم است، شيخ طوسى به ذكر همه طرق روايات مرسل نپرداخته و در برخى موارد، به كتاب فهرست خود ارجاع داده است. ۶
اين كتاب، سومين كتاب از كتب اربعه حديث شيعه است. برخى از علماى شيعه،
1.همان جا.
2.الذريعة، ج ۴، ص ۵۰۴؛ الاستبصار، ج ۱، ص ۲۰ (مقدّمه محقّق).
3.الاستبصار، ج ۴، ص ۳۰۵.
4.رجال النجاشى، ص ۴۰۳، ش ۱۰۶۸.
5.تهذيب الأحكام، ج ۱۰، ص ۴ ـ ۵.
6.الفوائد الرجالية، ج ۳، ص ۲۲۶ (به نقل از: خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۶، ص ۱۴).
