367
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

معنايى به كار برده اند كه حاكى از رياست يا اولويت در تصرّف است؛ مانند شعرى كه اخطل در مدح عبد الملك بن مروان سروده است. شيخ مفيد متذكّر شده كه اخطل شاعرى است كه همگان بر خبرويت و سرآمدىِ او در زبان عربى و لغت، اذعان دارند. نمونه ديگر، قصيده معروف كميت بن زيد است؛ كسى كه در تفسير قرآن، به شعر او استشهاد شده و همگان بر فصاحت و معرفت او به لغت، هم زبان اند. چگونه مى توان پذيرفت كه چنين فردى، لفظ را در معنايى به كار برده باشد كه در لغت، هرگز در آن معنا به كار نرفته است؟! همچنين، قيس بن سعد بن عباده در قصيده اى كه هيچ كس از اهل نقل، در آن ترديد نكرده است و نيز حسّان بن ثابت شاعر رسول خدا صلى الله عليه و آله كه در دوره جاهليّت و اسلام، سرآمد فصحا بود. ۱
ذكر اين كه برخى از اهل لغت، معناى رياست و تصرّف را براى مولا ذكر نكرده اند، اين استدلال را سست نمى كند؛ چراكه براى يافتن معناى واژه، قول اندكى از اهل لغت، بسنده نيست و از ديگر سو، ذكر نكردن اين معنا دلالت بر نفى آن در نظر آنان نمى كند. اين عدّه، معناى «اولويت در تصرّف» را ذكر نكرده اند، نه اين كه آن را انكار نموده اند.
شيخ مفيد پس از پايان مناظره، تحت عنوان «فصل» به چند مطلب اشاره كرده است. موضوع فصل اوّل، احتمال جهل، عناد يا تأويل بر حسب اعتقاد درباره شعرا و اصحاب لغتى است كه به آنها اعتماد شده است. به نظر شيخ مفيد، اين احتمال قابل اعتنا نيست؛ زيرا به سدّ باب علم به لغت، مى انجامد.
در فصل دوم، به نكته اى از كتاب غريب اللغة ى ابو عبيده استشهاد كرده است. ابو عبيده عبارت قرآنى « هُوَ مَوْلَاكُمْ » را به «أولى بكم» تفسير كرده است. در اين فصل، به شعر لبيد نيز استشهاد شده است.

1.همان، ص ۱۸ ـ ۲۱.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
366

دارد: يكى در كتاب خانه ميرزا محمّد تهرانى در سامرا ۱ سه نسخه در كتاب خانه عمومى آية اللّه مرعشى، و دو نسخه نيز در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى. ۲
در مصادر كتاب شناسى اوّليه، اين عنوان ذكر نشده؛ ولى در منابع متأخّر، با عنوان مناظرة الشيخ المفيد، ۳ فى معنى المولى ۴ و رسالة فى معنى المولى ۵ آمده ست. در انتساب اين كتاب به شيخ مفيد، ترديدى صورت نگرفته است.
نسخه چاپى اين رساله، شامل مقدّمه محقّق و اصل رساله است. در مقدّمه محقّق، به جايگاه رساله با تصويرى كلّى از مطالب آن، پرداخته شده است. اين رساله حاصل مناظره و گفتگوى شيخ مفيد با چند متكلّم معتزلى از گروه بهشميه (منسوب به ابو هاشم جنائى) و برخى از مجبره است. آنان مدّعى بودند كه لفظ «مولى» در حديث غدير، بر امامت و رياست دلالت نمى كند؛ زيرا اين لفظ هرگز چنين معنايى ندارد. شيخ مفيد در اين گفتگو، مدّعى شده كه امامت و رياست، نه تنها يكى از معانىِ لفظ مولاست، كه معناى اصلى آن است و ساير معانى هر كدام به نحوى، به آن باز مى گردند. مهم ترين دلايل وى در اين باره، عبارت اند از: شواهد شعرى (از بزرگان صحابه و ديگر كسانى كه در شناخت لعت و دلالت آن، مى توان به كلام آنان احتجاج كرد)، فهم لغوىِ معاصر ـ با استناد به اتّصال اين فهم به زمان پيامبر صلى الله عليه و آله ـ ، و كلام اهل بيت عليهم السلام به اين اعتبار كه آنان، عالم به لغت هستند.
شيخ مفيد به سروده هاى شعرايى استناد كرده است كه در لغت و زبان عربى، به فصاحت كلام، نامور بوده اند و كلامشان حجّت و مرجع است. اينان واژه مولا را در

1.الذريعة، ج ۲، ص ۲۷۲؛ ج ۲۰، ص ۳۹۶.

2.تراثنا، ش ۱۳، ص ۱۰۹؛ فهرست نسخه هاى خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى، ج ۱، ص ۹۱، ۲۶۸، ۲۸۳؛ فهرست كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى، ج ۷، ص ۲۹، ۲۷۱.

3.الذريعة، ج ۲۲، ص ۳۰۳.

4.الغدير، ج ۱، ص ۳۴۵.

5.رسالة فى معنى المولى، ص ۳ ، مقدّمه محقّق.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 116280
صفحه از 554
پرینت  ارسال به