قاسم بن سلام، ابو مسعود بدرى، صفوان بن يحيى، عبد اللّه بن عمر، عقبه بن عامر، عبد اللّه بن مسعود و زيد بن سالم، و گاه بدون اشاره به نام راوى، از پيامبر صلى الله عليه و آله ، امير المؤمنين، امام صادق و امام رضا عليهم السلام نقل شده است.

8 . دليل النص بخبر الغدير

مؤلّف: ابو الفتح كراجكى
تحقيق و تخريج: علاء آل جعفر
ناشر: مؤسّسة آل البيت لإحياء التراث، قم، 1416 ق.
گويا يك نسخه خطّى از اين كتاب ـ كه در سال 677 ق، كتابت شده ـ با عنوان كنز الفوائد، در كتاب خانه آستان قدس رضوى است. ^۱ محقّق كتاب از اين نسخه خطّى و به طور خاص، از نسخه چاپى آن با تحقيق عبد اللّه نعمت، استفاده كرده است.
كتاب دليل النص با كنز الفوائد با تحقيق شيخ عبد اللّه نعمت، در سال 1322 ق، همراه با كنز الفوائد، و با تحقيق اُسامة آل جعفر، در سال 1410 ق، جداگانه چاپ شد. ^۲ موضوع اين كتاب، شرح حديث معروف به غدير با محوريت واژه «مولى» است. دليل النص افزون بر ارزش روايى، ارزش فقه الحديثى دارد.
نسخه چاپى كتاب، شامل مقدّمه محقّق كتاب، مقدّمه مؤلّف و اصل كتاب است. در مقدّمه محقّق، پس از شرح حال مؤلّف و بحث درباره انتساب كتاب به مؤلّف، به نسخه خطّى و چاپى كتاب و موضوع آن اشاره شده است. محقّق، مصادر اقوال و روايات كتاب را نيز در پاورقى، ذكر كرده است. مقدّمه مؤلّف، به انگيزه تأليف اختصاص دارد. به موجب اين مقدّمه، يكى از دوستان كراجكى درباره حديث غدير ـ كه مهم ترين سند شيعه بر امامت و خلافت امام على عليه السلام است ـ چهار پرسش مطرح كرده است. كراجكى در اين كتاب، با استناد به قرآن، روايات، لغت، شعر، سياق و

محمّد بن حسن بن حمزه جعفرى در پايان نسخه كتاب، در جمادى اولاى سال 413 ق، بوده است. ^۱ بر پايه نسخه چاپى كتاب، شمار مجالس، هشتاد مجلس است. عنوان مجالس كتاب، در دو سوم آنها، تأويل يك يا چند آيه از قرآن است و در مجالس ديگر، تأويل روايات. هر مجلس، با بحث كلامى يا ادبى آغاز مى شود. مطالب مجالس، نشان مى دهد كه نظم و انسجام معنايى و موضوعى، بر آنها حاكم نيست و گويا سيّد مرتضى به تناسب حال مخاطبان يا از باب تنوّع در مطالب، از يك موضوع به موضوع يا موضوعات ديگر منتقل شده است. بسيار مشاهده مى شود كه پس از تأويل آيه اى، به تأويل حديثى پرداخته است كه به ظاهر، ارتباط معنايى با آن آيه ندارد و يا به نقل نظم يا نثرى از ادباى معروف، روى آورده است.
سيّد مرتضى در اين كتاب، تحت عنوان «تأويل» به بررسى معناى درستِ 31 روايات پرداخته است. اين روايات، مرسل نقل شده اند و موضوعشان كلام، اخلاق و آداب و گاه مسائل فقهى است. مؤلّف در تبيين معناى درست روايت ـ كه معمولاً از آن به تأويل، تعبير مى كند ـ ، كلمات و عبارات ذو وجوه و مورد اختلاف، و گاه معناى كامل روايت را مورد بحث و بررسى قرار مى دهد. وى در اين زمينه، معمولاً ديدگاه هاى مختلف؛ بويژه آراى ابن قُتيبه و قاسم بن سلام و ابن انبارى را نقل و نقد مى كند. گاهى نيز پس از برشمردن همه وجوه محتمل و مختلف در معناى يك واژه يا معناى حديث، وجه درست و سازگار با آموزه هاى مذهب اماميه را با ذكر دليل، بيان مى كند.
سيّد مرتضى در تأييد تأويل درست حديث، افزون بر قرائن شعرى و ادبى، لغت، فهم عقلى، حديث و قرآن، بر كلام برخى از صحابيان و ادبا و فرهنگ رايج عرب جاهلى نيز تكيه كرده است. از اين رو، كتاب أمالى سيّد مرتضى، در زمينه نقد الحديث و فقه الحديث ارزشمند است. احاديث كتاب، به نقل از ابو هريره، ابو عبيده