انتساب آن به ابو غالب زرارى، معروف است. رساله ابو غالب، از مصادر كتاب هاى رجالى، تاريخى و كتاب شناسى است. نجاشى، شيخ طوسى و علّامه حلّى در كتاب هاى رجالى و كتاب شناسى خود و نيز شيخ حرّ عاملى، محمّد باقر مجلسى و ميرزا حسين نورى در رجال و كتاب شناسى، از آن استفاده كرده اند. ابو غالب اين رساله يا اجازه را براى تنها بازمانده خاندان اَعيَن ـ كه نوه پسرى اش محمّد بن عبد اللّه بن احمد بود و چهار سال بيش نداشت ـ ، تأليف كرد. ^۱ وى اين رساله را در ذى قعده سال 356 ق، تأليف كرد و در سال 367 ق، به بازنگرى و اصلاح آن پرداخت. ^۲
انگيزه اصلى ابو غالب از تأليف اين رساله، آن بوده كه در فقدان فرد يا افراد تداوم بخش سلسله پر افتخار خاندان اعين و در حال پيرى و ضعف خود وى و نيز كوچك بودن تنها بازمانده خاندان ياد شده، ميراث گران بهايى را كه از تاريخ و افتخارات محدّثان و راويان آل اعين به او رسيده بود و نيز كتاب هاى را كه از خود و مشايخ خود در اختيار داشت و نسبت به انتساب آن كتاب ها به مؤلّفان آنها اعتماد داشت، در اختيار نوه خود قرار دهد تا شايد بدين وسيله، [اين افتخارات و ارزش ها، در] نسل آل اعين ادامه پيدا كند. ^۳ بر اين اساس، ابو غالب زرارى ابتدا به معرّفى خاندان اعيَن ـ از زُراره و حمران بن اعين تا پدر خود و سپس خود و تنها فرزندش ـ پرداخته و مشايخ خود را نيز ذكر كرده است. وى در اين باره، بنا به نقلى كه در اختيار دارد، متذكّر شده كه آل اعين، همگى اهل علم و حديث و از دل دادگان اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله بوده اند و شمار محدّثان آن خاندان، به شصت نفر مى رسد. ^۴
نكته مهم در اين قسمت، آن است كه ابو غالب در نقد و جرح و تعديل راويان، بر مبناى اعتبار و وثاقت راوى عمل مى كرده و نوع مذهب را دخالت نمى داده است. مثلاً

كراجكى در پاسخ به پرسش چهارم نيز باز به عرف اهل لغت استناد كرده است. اهل لغت، وصف مولا را براى كسانى به كار مى برند كه مالك تدبير و تصرّف و امر و نهى در متعلّق اولويت باشند. مثلاً مى گويند: «سلطان در اجراى حدود، اولا از رعيت است» و «مولا نسبت به بنده اش، اولاست» و «زوج، اولا به زوجه خويش است».

رجال، تراجم و كتاب شناسى

1 . رسالة أبى غالب الزرارى

مؤلّف: ابو غالب زرارى
تحقيق: سيّد محمّد رضا حسينى جلالى
ناشر: مركز البحوث و التحقيقات الإسلامية، قم، چاپ اوّل، 1411 ق.
نُه نسخه خطّى از اين رساله، همراه با تكمله ابن غضائرى وجود دارد كه همگى متعلّق به سده سيزدهم و چهاردهم اند. از جمله: نسخه كتاب خانه آستان قدس، نسخه مركز احياء ميراث اسلامى با تاريخ 1348 ق، و نسخه كتاب خانه آية اللّه مرعشى با تاريخ 1359 ق ^۱ . اين كتاب بارها چاپ شده است. از جمله، در بغداد با تحقيق شيخ محمّد حسن آل ياسين (در سال 1373 ق) و با شرح سيّد محمّد على ابطحى موحّد اصفهانى (در سال 1399 ق). ^۲
اين كتاب با عنوان رسالة أبى غالب إلى ابن ابنه، ^۳ رسالة أبى غالب، ^۴ ، رجال أبى غالب ^۵ و الإجازة ^۶ ، معرّفى شده است. اين رساله افزون بر آن كه بيانگر گونه خاصّى از تأليف در سده چهارم است، در زمينه تاريخ، رجال و كتاب شناسى نيز ارزش فراوان دارد و