2 . تكملة رسالة أبى غالب الزّرارى

مؤلّف: حسين بن عبيد اللّه غضائرى
شرح و تحقيق: محمّد على موحّد ابطحى
ناشر: مطبعة ربّانى، 1399 ق.
اين رساله، چه همراه با رساله ابو غالب زرارى و چه جداگانه، بارها چاپ شده است. از جمله، با تحقيق محمّد رضا حسينى، در سال 1411 ق، با رسالة أبى غالب الزرارى.
در تحقيق كتاب، از چند نسخه خطّى كه معمولاً همراه با رساله ابو غالب است، استفاده شده است. ^۱ اين كتاب در برخى از مصادر كتاب شناسى متأخّر، چون الفوائد الرجالية، ^۲ خاتمة مستدرك الوسائل و الذريعة ذكر شده است. ^۳ تكمله ابن غضائرى، مختصر و كوتاه، در راستاى تكميل رساله ابو غالب زرارى تأليف شده است. مؤلّف در اين كتاب، كسانى از خاندان اعين را كه در رساله ابو غالب نيامده اند، از منابع ديگرى مانند: منتخبات جعفر بن قولويه، ^۴ دستْ نوشته هاى ابو الحسن محمّد بن احمد بن داوود قمى و رجال عقيقى، فراهم آورده است. ^۵

3 . الضعفاء

مؤلّف: ابن غضائرى
تحقيق: سيّد محمّد رضا حسينى جلالى
ناشر: دار الحديث، قم، چاپ اوّل، 1422 ق.

وى از حميد بن زياد و ابو عبد اللّه ثابت و احمد بن محمّد رياح كه واقفى بودند، روايت كرده و درباره آنها متذكّر شده است كه: «آنها افرادى فقيه، قابل اعتماد در حديث (ثقه در حديث) و كثير الروايه اند». ^۱ ظاهرا بخش مهم تر كتاب، كتاب شناسى آن است. وى در بخش ياد شده، كتاب هاى خود و نيز كتاب هاى مشايخ و ديگر محدّثان را كه در اختيار داشته، معرّفى كرده و متذكّر شده كه از مؤلّفان كتاب هاى ياد شده، اجازه روايت دارد. نكته قابل توجّه و بسيار مهمّى كه اعتبار اين رساله را بيشتر مى كند، اين است كه ابو غالب در معرّفى بسيارى از اين كتاب ها، نحوه روايت كتاب را از حيث سماع و اجازه و حتى زمان اجازه يا سماع، ذكر كرده است.
اين رساله يكى از كهن ترين كتاب ها در فنّ تراجم و شرح حال نگارى است و چون مؤلّف، يكى از افراد خاندان اعين بوده، با دقّت بسيار شرح حال ايشان را نوشته است. همچنين، اين رساله به گفته آقا بزرگ تهرانى، از كهن ترين اجازاتى است كه از قدما به دست ما رسيده، و عدّه اى از علما اين رساله را يكى از اصول دانش رجال شمرده اند و آن را بر كتب پنجگانه رجالى مشهور، مقدّم دانسته اند. به هر روى، رساله ابو غالب، در اختيار شيخ حرّ عاملى، علّامه مجلسى و شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق) بوده است. علّامه مجلسى در فصل معرّفى مصادر كتاب بحار الأنوار، وعده داده كه آن را در قسمت اجازات بياورد؛ ولى با مراجعه به مجلّدات پايانى كتاب بحار الأنوار، اين رساله يافت نشد. محدّث بحرانى نيز تمام آن را در كتاب كشكول خود ذكر كرده است. ^۲
ابن غضائرى كه راوى اين رساله است، تكمله كوتاهى بر اين رساله نوشته كه در اغلب نسخه ها همراه با اصل رساله است. نيز سيّد محمّد على موحّد ابطحى، با شرح رساله ابو غالب و تكمله ابن غضائرى، كتابى با عنوان تاريخ آل أعين نوشته و در آن، به شرح حال اين خاندان پرداخته است.