شد. از اين كتاب با عنوان الرجال ^۱ و الأبواب، ياد شده ^۲ و انتساب آن به شيخ طوسى، معروف بلكه متواتر است.
نسخه چاپى رجال الطوسى، شامل مقدّمه محقّق، مقدّمه مؤلّف و اصل كتاب است. در مقدّمه محقّق، به پيشينه دانش رجال و تأليفات مهمّ رجالى؛ بويژه رجال نجاشى، فهرست و رجال طوسى، اشاره شده و ويژگى هاى رجال طوسى، بيان شده است. مقدّمه مؤلّف، به انگيزه تأليف و موضوع كتاب و سامان و ترتيب آن، اختصاص دارد. به موجب اين مقدمه، شيخ طوسى به درخواست شيخى فاضل كه ناشناخته است، به اين تأليف دست زده است. بخش عمده اين كتاب، شامل اسامى رجالى است كه از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام تا زمان حضرت قائم عليه السلام ، بى واسطه روايت كرده اند. پايان بخش كتاب، يادكرد از كسانى است كه يا در دوره غيبت به سر برده اند يا معاصر راويان حديث بوده اند، ولى از ائمه عليهم السلام روايت نكرده اند. ^۳
شيخ طوسى متذكّر شده اين پردازش بر پايه ترتيب حروف الفبا از همزه تا ياء، انجام گرفته است. وى در تأليف اين كتاب، رجال ابن عقدة را ـ كه به اصحاب امام صادق عليه السلام اختصاص داشت ـ اصل قرار داده و اصحاب ساير ائمه عليهم السلام را بر آن افزوده است. ^۴
اصل كتاب، در سه قسمت سامان يافته است: قسمت اوّل، كسانى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت كرده اند؛ قسمت دوم، كسانى كه از ائمه عليهم السلام روايت كرده اند؛ و قسمت سوم، كسانى كه هر چند در عصر پيامبر و ائمه بودند، از آنها بى واسطه روايت نكرده اند و نيز كسانى كه پس از عصر ائمه عليهم السلام زندگى مى كردند.
ملاك طوسى در ترتيب الفبايى، حرف اوّل اسم است. شمار راويان نام برده در

شمارش شده اند. ^۱ اين نيز گفتنى است كه پنج نفر از محدّثان مؤلف، در رجال نجاشى معرّفى نشده اند: ابن شعبه حرّانى، ابن رازى صاحب جامع الأحاديث، محمّد بن شاذان، ابو الفتح كراجكى و طرّازى.
اين كتاب در اختيار سيّد بن طاووس بوده و وى آن را به همراه چهار كتاب رجالى ديگر، در كتابى با عنوان حلّ الإشكال فى معرفة الرجال، گرد آورد. ^۲ همچنين، اين كتاب در اختيار محقّق حلّى، علّامه حلّى، ابن داوود، شهيد ثانى، صاحب معالم، محقّق داماد، محقّق شوشترى، عنايت اللّه قهپايى، شيخ حرّ عاملى، علّامه مجلسى و... بوده و آنها در كتاب هاى خود، آن را نقل كرده اند. اين كتاب توسّط برخى از علماى رجال، مرتّب شد. از جمله آنها مى توان به ابن داوود، عنايت اللّه قهپايى و شيخ داوود بن حسن جزايرى (معاصر صاحب حدائق ) ، اشاره كرد. ^۳ نيز مشايخ نجاشى، بر اساس اين كتاب، در اثرى مستقل استخراج شده اند كه با عنوان مشيخه نجاشى، در سال 1413 ق. در قم، توسّط دار الكتب به چاپ رسيد.

5 . رجال الطوسى

مؤلّف: شيخ طوسى
تحقيق: جواد قيّومى اصفهانى
ناشر: مؤسسة النشر الاسلامى (انتشارات جامعه مدرّسين)، قم، چاپ اوّل، 1415 ق.
در تحقيق كتاب، افزون بر نسخه چاپى، بر نسخه اى خطّى اعتماد شده كه در تاريخ 533 ق، به خطّ محمّد بن سرآهنگ بن مرتضى حسينى نوشته شده است. ^۴
رجال الطوسى با تحقيق سيّد محمّد صادق بحر العلوم، در سال 1381 ق، نيز چاپ