401
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

ابن طاووس بود ۱ كه پس از او، به علّامه حلّى و ابن داوود رسيد. اين دو نفر گرچه از اين عنوان و از شيخ طوسى نام نبرده اند، از كشّى بسيار نقل كرده اند. پس از اين سده، كتاب حل الإشكال ابن طاووس ـ كه مطالب اختيار الرجال را نيز در بر داشته ـ ، همچنان در ميان علماى رجال دست به دست مى شد، تا اين كه صاحب معالم فرزند شهيد ثانى، اختيار الرجال را از حلّ الإشكال ابن طاووس استخراج كرد و با عنوان التحرير الطاووسى، به بازنويسى آن پرداخت. ۲ پس از او، عنايت اللّه قهپايى نيز مطالب آن را در مجمع الرجال گرد آورد. ۳
قرينه آشكارى بر وجود رجال كشّى در سده شش به بعد تا عصر حاضر، مشاهده نمى شود. ابن طاووس، مواردى را نقل كرده كه همگى از كتاب اختيار الرجال طوسى بوده و از كتاب الرجال كشّى نام نبرده است. ۴ در سده هشتم، علّامه حلّى و ابن داوود، دو رجالى معروف، از كتاب اختيار الرجال طوسى نام نبرده اند و گزارش هاى خود را با عباراتى شبيه «ما حقّقه الكشّى» ۵ و يا «قال الكشّى» ۶ نقل كرده اند. اين گونه عبارت و نقل قول، در عدّه اى اين پندار را تقويت كرده كه گويا اين دو رجالى، اصل كتاب كشّى را در اختيار داشته اند. ۷
كتاب اختيار الرجال، در ابتدا نظم و ترتيب معنادارى نداشته است. ابن طاووس در كتاب حلّ الإشكال، روايات كتاب اختيار الرجال را به همراه مطالب ديگر كتب رجالى، بر اساس حروف الفبا سامان داده و در هر مورد، به نام كتاب مرجع نيز اشاره كرد. ۸ وى

1.التحرير الطاووسى، ص ۵.

2.مجمع الرجال، ج ۱، ص ۱۱.

3.فرج المهموم، همان جا.

4.رجال ابن داوود، ص ۲۵.

5.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۲۸۶؛ كليّات فى علم الرجال، ص ۶۰.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
400

كتاب خانه آية اللّه مرعشى به خطّ منصور بن على بن منصور خازن (كتابت در: 577 ق). ۱ اين كتاب پيش تر نيز در بمبئى در سال 1317 ق، به اهتمام على محلّاتى حائرى و در نجف اشرف با تعليقات سيّد احمد حسينى، چاپ شد.
كتاب اختيار معرفة الرجال با همين عنوان، در منابع كتاب شناسى و حديثى ذكر شده است. ۲ به استناد عبارتى كه در ابتداى نسخه ابن طاووس بوده، شيخ اين كتاب را در سال 456 ق، در نجف اشرف، بر گروهى از اهل علم، املا كرده است. ۳ كتاب اختيار، تهذيب شده و گزيده مطالب كتاب رجال الكشّى يا همان معرفة الرجال است. ۴ از آن جا كه كشّى تنها به ذكر رواياتى پرداخت كه در مدح يا ذمّ افراد وارد شده بود، اين پرسش مطرح است كه شيخ طوسى در گزينش خود، چه رواياتى را حذف كرد يا چه چيز يا چيزهايى را تهذيب نمود؟ پاسخ اين سؤال، دقيقا روشن نيست؛ چراكه رجال الكشّى، ظاهرا پس از سده پنجم ناياب شده و هيچ يك از علماى رجال، آن را در اختيار نداشته اند. نجاشى معاصر طوسى، به تصريح گفته است: «در رجال الكشّى، غلط هاى بسيار وجود دارد» ۵ ؛ ۶ اما روشن نيست كه اين اغلاط، از چه نوعى بوده است. ظاهر كلمه «غلط»، بر وجود غلط لفظىِ سهوى دلالت مى كند.
برخى گفته اند: «شيخ طوسى، رجال الكشّى را از روايات عامّه، تهذيب كرد»؛ ۷ ولى اين ادّعا مطابق با واقع نيست؛ چرا كه در كتاب اختيار الرجال نيز گروهى از رجال عامّه ذكر شده اند. ۸ به هر روى، نسخه اى از اختيار الرجال، در دسترس

1.فهرستگان نسخه هاى خطّى، ص ۱۳۷ ـ ۱۴۰؛ الذريعة، ج ۱، ص ۳۶۵.

2.الفهرست ، طوسى، ص ۲۵؛ معالم العلماء، ص ۱۵۰؛ فرج المهموم، ص ۱۳۰؛ بحار الأنوار، ج ۱، ص ۳۳.

3.فرج المهموم، ص ۱۳۰.

4.همان جا؛ الفوائد الرجالية، ج ۳، ص ۲۳۲.

5.الرجال النجاشى، ص ۳۷۲.

6.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۲۸۶.

7.مجمع الرجال، ج ۱، ص ۱۳ (به نقل از : خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۲۸۶).

8.كلّيات فى علم الرجال، ص ۵۹ ـ ۶۰.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101900
صفحه از 554
پرینت  ارسال به