مقدمه

هر پژوهشى را كه بتواند به نحوى خواننده را با چرايى و چگونگى انجام شدن آن و نيز سؤالات بعدى قابل تحقيق ، آشنا كند ، مى توان تحقيقى كامياب دانست . نوشته حاضر ، بر آن است تا وضعيت حديث شيعه در دو قرن ششم و هفتم را ترسيم كند.
نخست ، لازم است به اختصار درباره منابع مهم اين تحقيق ، توضيحاتى ارائه شود . از مهم ترين مصادر اين تحقيق ، آثار رجالى شيعه ، بخصوص كتاب فهرست علماء شيعه ى منتجب الدين رازى (از آثار قرن ششم) است . اين اثر ، مدرك مهمى از جامعه شيعه رى در دو قرن پنجم و ششم است ، كه به نحو مستقل (نخست به كوشش محدّث ارموى و بار دوم به تحقيق مرحوم سيّد عبد العزيز طباطبايى) چاپ شده و افندى در بخش اجازات بحار الأنوار ـ كه از الحاقات وى به بحار است ـ متن كامل آن را آورده است . همچنين براى اطلاع از فهرست برخى آثار نگاشته شده به وسيله علماى امامى اين دوره ، مى توان به اين كتاب رجوع نمود.
كتاب معالم العلماء ابن شهرآشوب ، ديگر اثر رجالى اين دوره است كه اطلاعات هر چند اندك ، امّا مهمى از رجال شيعه قرن ششم ، در بر دارد .
كتاب شناسى الذريعة إلى تصانيف الشيعة ى آقا بزرگ تهرانى كه بر اساس الفبايى مرتّب شده است ، اطلاعات تقريبا جامعى در معرفى آثار شيعه در بر دارد . آقا بزرگ در ذيل معرفى كتب ، اطلاعات موجود درباره مؤلّف آنها را از منابع متعدّد آورده است .
همچنين موسوعه رجالى آقا بزرگ يعنى طبقات أعلام الشيعة ، فهرست كاملى از عالمان اماميه را در بر دارد . دو مجلّد از اين مجموعه با عنوان هاى : «ثقات العيون فى