425
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

تفصيل برخى مطالب ديگر نيز در آثار شيخ طوسى ، قابل توجّه است . به عنوان نمونه ، شيخ طوسى بحث مبسوطى در باب خبر واحد آورده و در ضمن آن ، به طرح اين نكته پرداخته كه : چرا بايد اخبار رجال واقفى ، غُلات و يا كسانى را كه راوى اخبار جبر و تشبيه هستند ، بپذيريم ؟
اين مباحث براى آشنايى با ذهنيت حديثى شيعه ، مفيد است ؛ امّا بحث از آنها به دليل تأليف اين آثار در قرن پنجم ، از حوزه اين پژوهش ، خارج است . خواننده بصير تنها بايد بداند كه عدم وجود تأليف كتاب خاصى در علم الحديث ، به معناى نبود مباحث اين گونه در ميان اماميه نيست و به نحو پراكنده مى توان چنين موضوعاتى را در آثار مختلف امامى پيدا نمود. ۱
از ويژگى هاى متون حديثى اماميه در قرن ششم و هفتم ، تخريج روايات از آثار كهن تر اماميه در تأليف متون نگاشته شده است. ۲ تخريج الحديث ، نقل حديث از منبعى است كه فرد راوى ، آن را از استاد خود به يكى از روش هاى تحمّل حديث ، روايت كرده است . اهمّيت اين نقل قول ها در آن است كه گاه ، برخى از آثار تأليف شده در قرن ششم و هفتم ، تنها ، تخريج كتابى كهن (يعنى نقل احاديثى از يك اثر قديمى تنها با اسناد مختلف از مؤلّف اصلى) به وسيله مؤلّفان اين قرون است.

1.بحث كوتاهى از اين دست را شيخ طوسى در كتاب الاستبصار نيز آورده است .

2.براى آگاهى بيشتر از مفهوم «تخريج» در علوم حديث ، ر . ك : دانش نامه جهان اسلام ، ج ۶ ص ۷۲۶ و ۷۲۷ مدخل «تخريج» (به قلم مجيد معارف) و براى ديدن بحثى در شيوه شناسايى متون تخريج شده ، ر . ك : «دو كتاب به روايت شيخ صدوق» ، محمّدكاظم رحمتى ، كتاب ماه دين ، ش ۶۶ ـ ۶۷ ، فروردين ـ ارديبهشت ۱۳۸۲ ، ص ۶۱ ـ ۶۷ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
424

فصل هاى اين تحقيق ، چنين ارائه شده است :
نخست ، گفتار كوتاهى درباره وضعيت فرهنگى جهان اسلام آمده و به اختصار از وضعيت حوزه هاى حديثى اهل سنّت ، زيديه و اباضيه سخن رفته است.
در قرن ششم ، مهم ترين حادثه منحصر به فرد جهان اسلام ، انتقال ميراث زيديه از ايران و عراق به يمن است . شخصيت كليدى در اين حادثه ، قاضى جعفر بن احمد بن عبد السلام مسورى است . همچنين مهم ترين متن حديثى اباضيه ، در اين زمان تدوين شده است . قابل ذكر است كه از اواخر قرن ششم ، مراكزى علمى به نام «دار الحديث» در جهان اهل سنّت شكل گرفته اند .
مهم ترين حوزه هاى حديثى اين دو قرن ، نخست شهر رى در قرن ششم است و بعد از آن در قرن هفتم ، شهر حلّه اهمّيت محورى دارد . با اين حال نبايد از خاطر برد كه در ديگر شهرها چون قم و بغداد نيز مطمئنا عالمان اماميه حضور داشته اند.
دوم ، شرح حال و آثار شخصيت هاى علمى شيعه اين دو قرن ، بيان شده و در دو بخش مجزّا ، از محدّثان شيعى اين دو قرن ، سخن رفته است.
در اين جا لازم است به نكته مهمى اشاره گردد . دو كتاب اصول فقه متداول در آن دوره ، يعنى الذريعة إلى اُصول الشريعة ى سيّد مرتضى (م 436 ق) و عُدّة الاُصول شيخ طوسى (م 460 ق) ، حاوى مباحث مهمى در علم الحديث اند . فى المثل ، مباحثى چون نَسخ و احكام آن (نَسخ كتاب به كتاب ، نَسخ سنّت به كتاب و يا نَسخ كتاب به سنّت) ، بحث از اقسام خبر ، خبر واحد ، اجماع ، و تحمّل روايت (مناوله ، اجازه ، سماع) ، بحث از وجوب يا عدم وجوب پيروى از عمل پيامبر ، و بحث از ويژگى متحمّل حديث و نيز الفاظ روايت ، در كتاب سيّد مرتضى ، نزديك ترين مباحث به علم الحديث اند . ۱

1.ر. ك : الذريعة إلى اُصول الشريعة . گفتنى است عماد الدين طبرى ، شرح مسائل الذريعة را در شرح اين كتاب و سيّد كمال الدين مرتضى مرعشى (از مشايخ منتجب الدين) نيز شرح ديگرى بر آن نگاشته است (ر . ك : الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، ج ۱۰ ، ص ۲۶) .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101838
صفحه از 554
پرینت  ارسال به