فصل يكم : وضعيت فرهنگى ـ اجتماعى در قرن ششم و هفتم
مراكز علمى در قرن ششم و هفتم
وضعيت سياسى جهان اسلام در پى ورود تركان سلجوقى در سال 428 ق به ايران و نقش مهمى كه اين تحوّل در اواخر قرن پنجم و بخصوص در قرن ششم ايفا نمود و تأثير به سزايى كه در اين دوره در گسترش علوم دينى چون علوم حديث داشت ، مطلبى است كه به راحتى مى توان آن را از خلال منابع مختلف تاريخى باقى مانده از اين دوره ديد.
همچنين تأسيس مدارس نظاميه به وسيله خواجه نظام الملك ، گرچه در راه تقويت مذهب شافعى بود ، امّا موجب شد كه در اين دوره اساسا ساخت مدارس ، يكى از فعاليت هاى چشمگير حاكمان گردد. ۱ اواخر قرن پنجم به بعد ، دوران ساخت مدارس در جهان اسلام است . در اين مدارس ، ضمن تدريس كتب مختلف فقهى و تفسيرى ، متون حديثى نيز تدريس مى شده است. ۲ مهم ترين مركز علمى جهان اسلام
1.براى اطلاع از مدارس نظاميه و اهمّيت آنها ، ر . ك : مدارس نظاميه و تأثيرات علمى و اجتماعى آن .
2.تذكّر اين نكته ، ضرورى است كه بر خلاف اهل سنّت ، علوم حديث (به معناى مصطلح) و نگارش آثارى چون : معرفة الحديث و علم الحديث ، تقريبا تا قرن هفتم در ميان شيعه مرسوم نبوده و شاهد خاصى بر نگارش كتابى در اين باب در دست نيست و غالبا بجز برخى نقدها بر وثاقت احاديثى خاص ، روايات كتب اربعه مورد پذيرش بوده است . نخستين كسى كه همانند اهل سنّت ، روايت شيعه را تقسيم بندى نمود ، جمال الدين ابن طاووس بود (ر . ك : مقدّمه اى بر فقه شيعه ، ص ۵۳ ، پى نوشت) . ظاهرا اوّلين متون موجود شيعى در علم الحديث ، كتاب الرعاية فى علم الدراية ى شهيد ثانى (م ۹۶۶ ق) و كتاب وصول الأخيار إلى اُصول الأخبار حسين بن عبد الصمد عاملى (م ۹۸۴ ق) هستند .
