مدارس متعدّد ، نقش مهمى در ترويج معارف اهل بيت عليهم السلام ايفا نمود . شهررى ، بعد از مهاجرت شيخ صدوق به آن جا، مركزى براى اشاعه معارف اهل بيت بوده است.
گفتنى است كه قرن ششم ، دوره سيطره افكار و آراى شيخ طوسى است . اين را مى توان از نگاهى به فهرست مؤلّفان امامى قرن ششم دريافت كه غالبا نزد شاگردان شيخ ، تلمّذ كرده اند.
مهم ترين منبعى كه اطلاعات ريز تاريخى همراه با شمايى از وضعيت فكرى شيعه را در اختيار ما قرار مى دهد ، كتاب فارسىِ بعض مثالب النواصب فى نقض كتاب فضائح الروافض عبد الجليل قزوينى (مشهور به كتاب نقض) است. ۱ اين كتاب پاسخى است به كتاب فضائح الروافض ، نوشته نويسنده اى از اهل سنّت كه ادّعا نموده در آغاز ، شيعه بوده و سپس به تسنّن گرويده است .
سواى نكات فراوان و جالبى كه در كتاب قزوينى عرضه شده است ، آنچه براى ما در اين جا اهمّيت دارد ، گزارش هاى او در مورد مدارس شيعه است. ۲ اين گزارش ها، تنها شواهد موجود فعلى از حضور چشمگير تشيّع در شهررى در قرن ششم است . قزوينى در پاسخ به گفته مؤلّف فضائح ـ كه گفته : «و به روزگار سلطان ملك شاه و سلطان محمّد ـ قدس اللّه روحهما ـ نگذاشتندى كه اينان مدرسه و خانقاه سازند» ـ اطلاعات جالبى از مدارس شهررى ارائه نموده ، مى نويسد :
امّا جواب اين كلمه كه از وجوه ، دفع ضرورى كرده است ، آن است كه نمى دانم كه به كدام بقعه اشارت مى كند . اگر به تحصير و تعديد مدارس سادات مشغول شويم در بلاد خراسان و حدود مازندران و شهرهاى حلب و حرّان و از بلاد عراق چون قم و كاشان و آبه ، كه «مدارس چند است و كى بوده است و اوقاف چند دارد؟» ، طومارات كتب خواهد ؛ امّا از براى دفع شبهت را اشارتى برود به شهر رى كه منشأ و مولد اين قائل است :
