قاضى جعفر و نقش وى در انتقال ميراث زيديه به يمن ۱
آثار عالمان برجسته زيديه (چون : حاكم جُشَمى ، المؤيّد باللّه ، و المرشد باللّه ) و ديگر كتب حديثى ـ رجالى زيديه ، به وسيله عالمان زيديه بخصوص حسن بن زيد بيهقى ، به يمن انتقال يافت . در اين ميان ، شخصيت كليدى زيديه ، قاضى جعفر بن احمد بن عبد السلام مسورى است . وى علاوه بر تأليف كتب كلامى متعدّد ، نقشى مهم در انتقال ميراث زيديه ايران به يمن داشته است.
آثار حديثى قاضى جعفر به دو صورت است : اثر تأليفى (مانند أربعين حديث علويّة كه شرح چهل حديث از مسند الإمام زيد است) ۲ و اثر غير تأليفى (همانند تيسير المطالب و أمالى قاضى عبد الجبّار المعتزلى ، كه در حقيقت ، ترتيب آثار ديگران است ) .
نخست ، اطلاعات مربوط به شرح حال قاضى جعفر و اساتيد وى را مرور مى نماييم و بعد از آن درباره تيسير المطالب و اهمّيت آن به مطالبى اشاره خواهيم كرد ، گرچه اين كتاب با وجود اهمّيتى كه دارد ، چندان مورد توجّه قرار نگرفته است.
شرح حال قاضى جعفر را فقيه زيدى ، صارم الدين ، در كتاب طبقات الزيديّة ى خود آورده است . اين گزارش ، تقريبا شرح حال كاملى از اين عالم برجسته زيديه را در بر دارد . فزون تر ، آن كه در اين شرح حال به متون متداول حديثى ، كلامى و فقهىِ زيديه نيز اشاره شده است كه مى تواند سير نگارش آثار زيديه را در قرون گذشته نشان دهد.
شمس الدين جعفر بن احمد مسورى ، مشهور به قاضى جعفر ، از عالمان نامدار زيدى است كه در ابتدا بر مذهب اسماعيليه بوده است . وى در تاريخ نامشخصى به
1.براى دستيابى به گزارشى از محدّثان زيديه و تاريخ حديث زيديه ، ر . ك : التحف شرح الزلف و لوامع الأنوار فى جوامع العلوم و الآثار و تراجم اُولى العلم والأنضار . نيز جهت اطلاع از اهمّيت متون زيديه براى تاريخ حديث اماميه ، ر . ك : «زيديّه و منابع مكتوب اماميّه» ، حسن انصارى قمى ، علوم حديث ، ش ۲۰ ، تابستان ۱۳۸۰ ، ص ۱۴۹ ـ ۱۶۱ ؛ «معرّفى جلاء الأبصار فى متون الأخبار (متنى حديثى از ميراث معتزله)» ، محمّد كاظم رحمتى ، علوم حديث ، ش ۲۱ .
2.اين كتاب با عنوان الأربعون العلويّة و شرحها و با تحقيق عبد الفتّاح الكبسى (اَمّان ، ۱۴۲۳ ق) به چاپ رسيده است .
