نشده و آنچه در حال حاضر موجود است ، همين متن متداول است . اين اثر ، يكى از آثار مورد علاقه زيديه و يكى از معدود آثار موجود از ميراث حديثى زيديه ايران است. ۱
وضعيت علم حديث در ميان اهل سنّت
مهم ترين آثار علم الحديث در بين اهل سنّت ، در قرن چهارم و پنجم تدوين شد و از قرن پنجم به بعد ، آثارِ پديد آمده ، تنها شرح و بسط مطالب كتب قبلى بوده است.
پيش تر اشاره شد كه مراكز مهم علمى جهان اسلام در اين قرن ، شهرهاى نيشابور و بغداد بوده اند. در اين دو شهر ، عالمان بسيارى به تحصيل و تدريس مشغول بوده اند. در بغداد ، عالم مشهور ، ابن جوزى ، كتاب الموضوعات ۲ را نگاشت . جوزقانى همانند اين كتاب ، كتاب الأباطيل را نگاشت . اين دو اثر ، به ادبيات نقد حديث ، مربوط اند .
عالمان خراسانى نيز به نگارش كتب رجالى ، همّت نهادند . ابوسعد عبد الكريم بن محمّد سمعانى (م 562 ق) ، كتاب الأنساب را نگاشت كه مبنايى براى كار ياقوت حموى در نگارش اثر سترگ معجم البلدان بوده است . سمعانى همچنين كتابى به نام الاستملاء در آداب املا نگاشته است . عبد الكريم بن محمّد رافعى نيز اثرى رجالى در احوال علماى قزوين با عنوان التدوين فى أخبار قزوين نگاشته است. ۳
1.نگارنده اين سطور در جاى ديگر (از جمله در مقدّمه خود بر كتاب الإفادة فى أخبار الأئمة السادة و مقالاتى چند در نشريات آيينه پژوهش و كتاب ماه دين و ... ) ، با تفصيل بيشترى به ميراث مكتوب زيديّه پرداخته است .
2.ر . ك : «مبانى وضع شناسى در الموضوعات ابن جوزى» ، سيّدمحمّدجواد وزيرى فرد ، علوم حديث ، ش ۱۲ . در آثار اين گونه ، مؤلّفان به بررسى احاديث جعلى مى پردازند .
3.اين كتاب به وسيله عزيزاللّه عطاردى تصحيح و منتشر شده است . براى مرور نكات بااهمّيت كتاب ، ر . ك : «سيرى در التدوين فى أخبار قزوين» ، مرتضى ذكايى ساوجى ، (مجلّه آينه پژوهش ، ش ۳۴ ، ص ۴۶ ـ ۵۲ . اهمّيت كتاب التدوين در علوم حديث ، اطلاعات فراوان آن درباره روايت متون حديثى ، بخصوص متون حديثى اهل سنّت است . نيز اطلاعات جالبى درباره روايت كتاب صحيفة الرضا عليه السلام ، در اين كتاب آمده است .
