437
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

شاگرد ابن حزم ، يعنى قاضى شريح (م 539 ق) ، اخذ حديث نمود . وى بر خلاف شيوخ اندلسى ، تنها به تحصيل علوم در اندلس اكتفا نمود ؛ زيرا در اين تاريخ تقريبا متون متداول حديثى ، در اندلس رواج يافته بود.
از ديگر عالمان اهل سنّت كه در حوزه نگارش آثار حديثى قلم زده اند، مى بايد به جار اللّه زمخشرى (م 548 ق) مؤلّف الفائق فى غريب الحديث و ربيع الأبرار و نصوص الأخبار ، و مجد الدين ابو السعادات مبارك بن محمّد، مشهور به ابن اثير جَزَرى (م 606 ق) مؤلّف النهاية فى غريب الحديث و جامع الاُصول اشاره كرد.
غريب الحديث ، از علوم وابسته به حديث است . در اين نوع آثار ، سعى مى شود تا مفاهيم ناآشنا و دور از ذهن به كار رفته در احاديث ، شرح و توضيح داده شوند. ۱ با وجود آن كه آثار مهمى در اين حوزه در قرون متقدّم تأليف شده ، نگاشته ابن اثير داراى اهمّيت خاصى است . براى درك اهمّيت كار وى ، لازم است اندكى درباره شيوه هاى نگارش متون غريب الحديث ، سخن گفته شود .
يك روش در تدوين كتب غريب الحديث ، ترتيب مطالب بر اساس الفبايى است . اين روش را نخست ، ابوعبيد احمد بن محمّد هروى ابداع نمود و آن را در تأليف كتاب خود (الغريبين) به كار برد.
اين روش ، مورد پذيرش عدّه اى از علما قرار گرفت و در قرن ششم ، ابوموسى محمّد بن ابى بكر مدينى اصفهانى ، تكمله اى بر كتاب هروى با عنوان المجموع المغيث فى غريبى القرآن و الحديث تأليف نمود . پس از آن ، ابن اثير با نگارش كتاب النهاية ، اين كار را تكميل نمود . آقاى عبد الهادى مسعودى در مورد روش و اهمّيت كار ابن اثير نوشته است :

1.براى آگاهى بيشتر ، ر . ك : «سير تدوين غريب الحديث» ، عبد الهادى مسعودى ، علوم حديث ، ش ۱۳ ، ص ۹۲ ـ ۱۱۰ . همچنين ، ر . ك : كشف الظنون ، ج ۲ ، ص ۱۲۰۳ ـ ۱۲۰۷ و ۱۲۰۹ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
436

از ديگر مراكز مهم حديثى ، مى بايد به اندلس اشاره كرد . توجّه به حديث در اندلس ، از اواخر قرن دوم و سوم آغاز شده بود ؛ ولى اوج و شكوفايى اين دانش و توجّه به آن ، از قرن پنجم به بعد بوده است. ۱ در اندلس ، متون حديثى را غالبا فُقهاى مالكى و شافعى ـ كه دو مذهب غالب در آن جا بوده اند ـ به رشته تحرير درآورده اند .
يكى از مهم ترين عالمان مالكى قرن ششم در اندلس ، ابو بكر محمّد بن عبد اللّه اندلسى مشهور به ابن عربى (م 542 ق) است . وى در سال 468 ق به دنيا آمد و در طلب حديث ، به مناطق مهم جهان اسلام بجز مناطق شرقى ايران سفر نمود و به سماع حديث در نزد عالمان مختلف پرداخت. ۲ وى شاگردان بسيارى تربيت نمود . مهم ترين آثار حديثى موجود وى ، القبس فى شرح موطّأ مالك بن أنس ، ترتيب المسالك فى شرح موطّأ مالك و عارضة الأحوذى فى شرح الترمذى است . به غير از ترتيب المسالك ، دو اثر ديگر وى ، به چاپ رسيده اند.
از ديگر عالمان اندلسى ، مى توان به ابو محمّد عبد الحق بن عبد الرحمان اشبيلى (م 582 ق) مؤلّف الجمع بين الصحيحين اشاره كرد . دو كتاب صحيح البخارى و صحيح مسلم ، معتبرترين متون حديثى نزد اهل سنّت اند . از اين رو ، مركز توجّه عالمان در نگارش متون حديثى بوده اند. اين را مى توان از شروح متعدّد و يا آثار نوشته شده تحت نام «الجمع بين الصحيحين» دريافت.
ابو محمّد اشبيلى در سال 510 ق در اشبيليه به دنيا آمد . در آن جا وى از آخرين

1.براى دستيابى به گزارشى از شكل گيرى علم الحديث در اندلس ، ر . ك : «حديث در اندلس» ، ايزابل فيه رو ، ترجمه محمّدكاظم رحمتى ، علوم حديث ، ش ۱۶ ، ص ۱۲۹ ـ ۱۶۰ ؛ الحديث بقرطبة خلال القرن الخامس الهجرى و براى شناخت اين كتاب ، ر . ك : مهدى هوشمند ، «پژوهش هاى حديثى در قرطبه در قرن پنجم هجرى» (علوم حديث ، ش ۱۷ ، ص ۱۸۸ ـ ۱۹۹) .

2.براى دستيابى به گزارشى از سفرهاى ابن عربى ، ر . ك : العواصم من القواصم ، مقدّمه ؛ عارضة الأحوذى ، ج ۱ ، ص ۱۳ ـ ۲۴ . همچنين ، ر . ك : در دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، مدخل «ابن عربى» ، ج ۴ ، ص ۲۲۳ ـ ۲۲۶ (به قلم احمد پاكتچى) .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101760
صفحه از 554
پرینت  ارسال به