439
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

يمن كه در سال 610 ق به يمن رسيد) و اسماعيل حضرمى شافعى ، تلمّذ كرده است.
از مهم ترين تأليفات وى ، مى توان كتاب مهم الحدائق الورديّة در تاريخ امامان زيديه تا روزگار خود او ، كتاب العمدة در كلام ، و كتاب محاسن الأزهار فى فضائل إمام الأبرار اشاره كرد . وى در كهن سالى در ميدان نبرد ، به شهادت رسيد .
كتاب محاسن الأزهار فى فضائل إمام الأبرار وى ، در حقيقت ، شرحى بر قصيده اى از امام زيدى ، المنصور باللّه ، است . مطلب بااهمّيت اين كتاب ، بهره گيرى مُحلّى از مصادر كهن تر است كه در مقدّمه تصحيح شده كتاب به آن اشاره اى نشده است. ۱

ابراهيم بن محمّد جوينى و كتاب «فرائد السِّمطَين»

نگارش آثارى در فضايل اهل بيت عليهم السلام به وسيله اهل سنّت ، در قرن هفتم نيز تداوم داشته است . از ميان اين آثار ، كتاب فرائد السمطين فى فضائل المرتضى و البتول و السبطين و الأئمّة من ذرّيّتهم عليهم السلام جوينى (تحقيق محمّدباقر محمودى ، بيروت : 1398م) از جهاتى اثرى ارزشمند است.
صَفَدى ۲ شرح حال جوينى را چنين ثبت كرده است:
إبراهيم بن محمّد الإمام الزاهد المحدّث شيخ خراسان ، صدر الدين أبو المجامع ابن الشيخ سعد الدين أبو المؤيّد بن حمويّة الجوينى الصوفى ، ولد سنة بضع و أربعين و ستّمئة و توفّى ـ رحمه اللّه ـ سنة اثنتين و عشرين و سبعمئة ، و سمع من ابن الموفّق الأذكانى صاحب المؤيّد الطوسى و من جماعة بالشام و العراق و الحجاز ، و عنى بهذا الشأن جدّا و كتب و حصل ، و كان مليح الشكل جيّد القراءة دينا وقورا ، و على يده أسلم قازان ، و قدم الشام سنة خمس و تسعين ، ثمّ حجّ سنة إحدى و عشرين و سبعمئة ، و لقيه الشيخ صلاح الدين خليل ابن العلائى و خرج لنفسه سباعيّات بإجازات و سمع مسلّما من عثمان بن موفّق سنة أربع و ستّين ، و سمع فى

1.سوره آل عمران : ۱۶۴ ، و بنگريد به سوره هاى بقره : آيه ۱۲۹ و۱۵۱ ، جمعه : آيه ۲ .

2.الوافى بالوفيات ، ج ۶ ، ص ۱۴۱ و ۱۴۲ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
438

كتاب ابن اثير ، سه قسمت اصلى دارد : واژه هاى الغريبين هروى ، واژه هاى المجموع المغيث مدينى ، و يافته هاى خود او . ابن اثير ، اين سه بخش را به همان ترتيب مشهور الفبايى (بر اساس مادّه) سامان داد ۱ و پس از ذكر مادّه كلمه ناآشنا ، عبارتى از حديث را كه مشتمل بر آن واژه غريب [و نيازمند شرح ]است ، آورد . او در تفسير واژه هاى غريب ، راه اختصار مى پيمود و همين روش نيكو ، همراه با فراگير بودن كتاب ـ كه حتّى واژه هاى غريب احاديث صحابيان و تابعيان را نيز در بر داشت ـ ، موجب شد كه ابن اثير كتابش را النهاية بنامد. ۲

ادبيات فضائل نگارى اهل بيت عليهم السلام در ميان اهل سنّت ۳

يكى از ويژگى هاى جريان تدوين حديث در قرن ششم و هفتم ، تداوم نگارش آثارى در فضايل اهل بيت است . در اين جا به دو نمونه از آثار مهم تأليف شده در اين حوزه اشاره مى شود .
لازم به ذكر است كه آثار تأليف شده در ميان زيديه درباره فضايل اهل بيت ، در اين قرن فراوان است ؛ امّا اندكى از اين آثار به چاپ رسيده است . نمونه اوّل ، كتاب محاسن الأزهار فى فضائل إمام الأبرار حميد بن احمد مُحلّى است.
حميد بن احمد محلّى ، فقيه و عالم نامدار زيدى (متولّد 582 ق) نزد بزرگان زيديه چون : المنصور باللّه عبد اللّه بن حمزه (م 614 ق) ، محمّد بن احمد بن الوليد قرشى ، احمد بن حسن رصاص ، على بن احمد اكوع ، عمران بن حسن ، عمرو بن جميل نهدى، تاج الدين زين بن احمد يا احمد بن احمد بيهقى (عالم زيدى مهاجر از ايران به

1.ابن اثير ، ابتكارى ديگر به روش الفبايى افزود . وى واژه هايى را كه حرف اوّل آنها جزء مادّه اصلى كلمه نيست ، براى دسترس آسان ، به همان شكل ذكر نموده و بعد از ذكر هركلمه بدين گونه ، به زايد بودن آن حرف ، تصريح كرده است .

2.«سير تدوين غريب الحديث» ، عبد الهادى مسعودى ، علوم حديث ، ش ۱۳ ، ص ۱۰۰ . ايشان متذكّر شده است كه رواج اين كتاب ابن اثير ، حتّى موجب شد تا تأليف ديگر وى در اين باب با عنوان منال الطالب فى شرح طوال الغرائب ، مورد كم توجّهى قرار گيرد .

3.براى دستيابى به گزارشى كامل از آثار اهل سنّت درباره اهل بيت ، ر . ك : أهل البيت فى المكتبة العربيّة .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101677
صفحه از 554
پرینت  ارسال به