447
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

عماد الدين طبرى در رى ، آثار شيخ طوسى را به روايت از وى سماع نموده است . در اين روايات ، شمس الإسلام حَسَكا بابويِه تصريح نموده كه در جمادى اوّل سال 455 ق ، در نجف ، آثار روايت نموده را سماع كرده است. ۱
از ديگر شيوخ اجازه و راوى كتب متقدّمين شيعه در اين قرن بر اساس كتاب طبرى ، مى توان به محمّد بن على بن عبد الصمد تميمى نيشابورى اشاره كرد . نام وى در سلسله سند روايتِ كتب صدوق ، موجود است . طبرى ، روايات خود را از وى در نيشابور به سال 514 ق ، سماع نموده است. ۲
يكى ديگر از شيوخ اجازه قرن ششم ، سديد الدين ابو الفضل شاذان ( / شادان) ابن جبرئيل بن شاذان قمى (زنده در سال 584 ق) مؤلّف اثرى به نام إزاحة القبلة فى معرفة القبلة است. ۳ از وى كتابى به نام الروضة يا المناقب موجود است كه جزو منابع بحار است. ۴ در اين كتاب ، ابن شادان به واسطه پدر خود ، از شيخ ابو الحسن محمّد بن

1.براى نمونه ، ر . ك : بشارة المصطفى ، ص ۱۱۸ ، ۱۲۲ ، ۱۲۷ ، ۱۳۰ ، ۱۳۲ و ۱۴۵ . در صفحات ۱۹۱ و ۲۲۲ ، طبرى تأكيد مى كند كه احاديث را به اجازه از حسكا دريافت كرده و سپس گفته : «نسخت من أصله و قابلت من كتابه مع ولده» .

2.براى نمونه ، ر . ك : همان ، ص ۲۳۱ .

3.وى را نبايد با ابو الحسن محمّد بن احمد بن شادان قمى (م قبل از ۴۱۸ ق) ، كه خواهرزاده ابن قولويه (م حدود ۳۶۹ ق) ، استاد شيخ طوسى و كراجكى است و در سال ۴۱۲ ق ، در نزد وى كتاب حديثش با نام إيضاح دفائن النواصب را خوانده ، اشتباه كرد (ر . ك : معالم العلماء ، ص ۱۱۷ ؛ فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۱۲۹ ـ ۱۱۳۰) . نيز در مورد كتاب إزاحة القبلة ، ر . ك : همان ، ص ۱۷۷۴ و ۱۷۷۵ . وى از راويان مهم آثار شيخ طوسى و صدوق است (ر . ك : بحار الأنوار ، ج ۱۰۴ ، ص ۶۸ ـ ۷۰) .

4.دانش پژوه در معرفى نسخه اى از كتاب الروضة ، بر اساس تفاوت بين دو نسخه روضه و مناقب ، اين دو كتاب را دو اثر از ابن شادان معرفى كرده است (ر . ك : فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۳۴۳) .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
446

اللّه شهريار به سماع و قرائت ، دريافت نموده است. ۱ ويژگى ديگرِ برخى از احاديثى كه طبرى نزد وى سماع نموده ، اين است كه رجال اسانيد آنها ، همگى عراقى هستند.
نخستين مركز فعاليت حديثى شيعه ، شهر كوفه بوده است . آثار نگاشته شده در اين شهر ، در دوره بعد به وسيله راويان قم و رى ، روايت شده اند. به دليل اهتمام روات قمى نقل روايات اهل بيت ، در سلسله اسناد حدود نود درصد از روايات كتب اربعه ، نام راويان رى يافت مى شود . با اين حال ، اين نكته جالب توجّه است كه هنوز روايات كوفى و عراقى وجود داشته كه روات قمى ، آنها را روايت نكرده بودند. ۲
مهم ترين شيخ حديث و اجازه در قرن ششم در شهر رى ، ظاهرا شمس الإسلام حسن بن حسين بن بابويه قمى مشهور به حَسَكا بوده است. ۳ منتجب الدين از وى به عنوان فقيهى ثقه و مشهور ياد كرده است . وى تمام تصانيف شيخ طوسى را نزد خودِ شيخ در نجف (يعنى بعد از مهاجرت وى به نجف در حوالى سال هاى 451 ق) ۴ قرائت نموده بود . وى همچنين نزد دو شاگرد برجسته شيخ طوسى يعنى سلّار بن عبد العزيز و ابن برّاج ، تمام آثار و تصانيفشان را قرائت كرده است. ۵ از جمله آثار وى مى توان به العبادات ، الأعمال الصالحة ، سير الأنبياء و الأئمّة عليهم السلام اشاره نمود كه متأسفانه از هيچ يك ، نسخه اى باقى نمانده است. ۶

1.براى نمونه ، ر . ك : بشارة المصطفى ، ص ۱۹ ، ۲۴ ، ۳۰ ، ۳۷ و ۴۰ .

2.براى نمونه ، همان ، ر . ك : ص ۴۴ ، ۷۲ ، ۸۵ و ۸۸ . براى دستيابى به شواهدى از وجود نام روات قم و رى در اسناد كتب حديثى ، ر . ك : تهذيب الأحكام ، ج ۱۰ ، ص ۳۸۳ ـ ۳۹۳ .

3.علّامه حلّى ، كتاب من لايحضره الفقيه صدوق را از طريق برهان الدين محمّد بن على حمدانى ، از منتجب الدين، از پدرش ، از حسكا بابويه رازى روايت كرده است (ر . ك : فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۵۵۱) .

4.در مورد تاريخ اين مهاجرت شيخ طوسى به نجف ، ر . ك : «الاُصول الأربع مئة» ، اتان كلبرگ ، ترجمه محمّد كاظم رحمتى ، علوم حديث ، ش ۱۷ ، ص ۸۱ .

5.همچنين ، ر . ك : الفهرست ، منتجب الدين، ص ۸۶ (وى در اين صفحه آثار سليمان بن حسن صهرشتى را نيز روايت كرده است) ، ۱۰۷ و ۱۵۴ .

6.همان ، ص ۴۲ و ۴۳ . همچنين در مورد عالمانى كه نزد وى تلمّذ كرده اند، ر . ك : همان ، ص ۱۴ ، ۴۸ ، ۷۷ و ۱۱۳ . در عبارتِ «رأى الشيخ أبا علىّ ابن الشيخ أبى جعفر و الشيخ الجدّ شمس الإسلام حسكا بن بابويه و قرأ عليهما تصانيف الشيخ أبى جعفر ـ رحمهم اللّه ـ»، تصريح شده كه پدر منتجب الدين نزد جدّش حسكا بابويه ، تمام آثارى را كه پدرش از طريق اجازه و سماع از مشايخش (شيخ طوسى ، سلّار ، ابن برّاج و سيّد حمزه) دريافت كرده بود ، تحصيل كرده است (ر . ك : همان ، ص ۱۱۱) .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 116020
صفحه از 554
پرینت  ارسال به