449
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

فصل دوم : عالمان امامى و تدوين كتب حديثى

بخش اول : قرن ششم

وضعيت فكرى شيعه

آثار باقى مانده از قرن ششم ، عمدتا به ادبيات حديثى مناقب و مثالب نويسى تعلّق دارند . سؤالى كه مى توان مطرح كرد ، اين است كه : دليل نگارش چنين آثارى چه بوده است؟ و آيا در آن روزگار ، نگرشى ضدّ علوى رواج داشته است؟
ظاهرا اين گونه نيست و پاسخ را بايد در ماهيت و جايگاه نظريّه امامت در تفكّر شيعى جستجو كرد ، با ذكر اين نكته كه اگر گفته شود : «ولايت» و «امامت» در تفكّر شيعه ، نقطه ثقل كليدى اند، گزافه نيست .
در قرن دوم و سوم ، تجلّى اين اهمّيت با نگارش آثار متعدّدى تحت نام «الإمامة» بروز كرده و در قرن چهارم و پنجم ، اين روند ادامه داشته است . تأليف كتاب الشافى سيّد مرتضى و كتاب تلخيص الشافى شيخ طوسى (در مقابل كتاب المغنى قاضى عبد الجبّار) در ادامه اين حركت بوده است . قرن پنجم ، دوره اى است كه تفكّر عقلگرايى معتزلى ، رو به افول مى نهد . همگام با افول جريان اعتزال و يا به عبارت بهتر ، تسليم شدن اين جريان در مقابل اهل سنّت و تعديل جريان حديث گرايى اهل سنّت ، حاكميت انديشه حديث گرايى را شاهد هستيم.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
448

محمّد بصرى ، از سيّد مرتضى ، از عماد الدين طبرى (مؤلّف بشارة المصطفى)، فقيه امامى ابو محمّد ريحان بن عبد اللّه مصرى (م حدود 560 ق و شاگرد كراجكى) ، ابو المكارم حمزة بن زهره حسينى ، قاضى جمال الدين على بن عبد الجبّار طوسى (شاگرد قطب راوندى) و جمعى ديگر از شيوخ برجسته زمانه خود ، سماع حديث كرده و آنان جزو شيوخ روايت وى هستند. ۱
از مشهورترين شاگردان وى ، مى توان شمس الدين فخّار بن معد (م 630 ق ، مؤلّف كتاب الحجّة على الذاهب إلى تكفير أبى طالب) ، تاج الدين حسن بن دربى و محيى الدين محمّد بن زهره ـ كه كتاب النظم فى جواب مسائل الامتحان و أجوبة المسائل الدالّة على مهدىّ آل الرسول را بر وى خوانده ـ ، نام برد . وى همچنين در دمشق به سال 582 ق ، كتاب الكرّ و الفرّ فى الإمامة ى كراجكى را نزد ابن شاذان خوانده است . ابن شاذان در كتاب المناقب ، رواياتى را از كتاب فردوس الأخبار ابو شجاع شيروية بن شهردار ديلمى (م 509 ق) ، نقل نموده است. ۲
در اين كتاب ، ابن شاذان از : شيخ محمّد بن ابو مسلم بن ابى فوارس ، شيخ ضياء الدين حسن بن احمد همدانى ، شيخ الإسلام ابو الحسن على بن محمّدمهدى و ابو طالب محمّد بن احمد بن فرج ، نقل روايت كرده است. ۳

1.براى اطلاع از فهرست اين شيوخ ، ر . ك : همان ، ص ۱۳۳۹ .

2.كتاب فردوس الأخبار همانند كتاب الشِّهاب فى الحِكم قاضى قُضاعى (م ۴۵۴ ق) ، ده هزار حديث را نقل كرده و به شكل معجم و بدون سند آورده است . پسر شيرويه ، ابو منصور شهردار (م ۵۵۸ ق) ، اسانيد آن را گرد آورد و نام آن را مسند فردوس نهاد (ر . ك : همان ، ص ۱۳۴۰) .

3.ر . ك : همان ، ص ۱۳۴۱ . برهان الدين محمّد بن على قزوينى ، از عالمان ساكن در رى ، كتاب رجال النجاشى را از طريق عالم امامى ، سيّد فضل اللّه بن على حسينى ، روايت كرده است (ر . ك : بحار الأنوار ، ج ۱۰۴ ، ص ۹۵) .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 115744
صفحه از 554
پرینت  ارسال به