473
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

تنها اشاره كرده كه او شاگرد ابوعلى حسن بن محمّد بن حسن طوسى بوده و قطب الدين راوندى نيز نزد او تلمّذ نموده است . آخرين اطلاعى كه از زمان حيات وى در دست است ، سال 553 ق است كه محمّد بن جعفر مشهدى در نجف از وى سماع حديث نموده است. ۱ وى در طلب حديث به مناطق مختلف سفر نموده است . ابن اسفنديار در مورد وى مى نويسد:
فقيه آل محمّد، عالمِ زاهد. ۲
ويژگى خاص كتاب وى ، در اين است كه به ما امكان مى دهد در مورد مراكز حديثى شيعه در قرن ششم اطلاعات بيشترى به دست آوريم .

خاندان طَبْرِسى

از محدّثان و عالمان صاحب تأليف حديثى ، بايد به خاندان طَبْرِسى اشاره كرد . مشهورترين فرد اين خاندان ، امين الإسلام ابوعلى فضل بن حسن طبرسى (م 548 ق) است . بيشتر شهرت وى به واسطه تأليف تفاسير مشهور مجمع البيان و جوامع الجامع است . اين تفاسير ، صبغه حديثى ندارند ؛ چرا كه گرچه طبرسى در ضمن بحث از برخى آيات به احاديث اشاره مى كند ، امّا اسناد آنها را نمى آورد.
وى همانند ديگر عالمان اين قرن ، نزد ابو على حسن بن محمّد طوسى ، شمس

1.ر . ك : المزار الكبير ، ص ۱۲ .

2.تاريخ طبرستان ، ص ۱۳۰ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
472

على بن عبد الصمد تميمى كه از جمله شيوخ روايت ابن شهرآشوب است ، از روات مهم آثار شيخ صدوق است. ۱ ابن شهرآشوب در آغاز مناقب ، در معرفى اسناد كتب خود مى گويد كه وى كتاب هاى ابن بابويه را از محمّد و على (پسران على بن عبد الصمد نيشابورى) ، از پدرش ، از ابو البركات على بن الحسين خوزى ، از صدوق روايت مى كند. ۲ به عنوان مثال ، در سند روايت كتاب عيون أخبار الرضا اين گونه آمده است :
قال الشيخ المؤتمن الوالد أبوالحسن علىّ بن أبى طالب بن محمّد بن أبى طالب التميمى المجاور ، قال : حدّثنى الأمير السيّد ... أبو محمّد شرف شاه بن أبى الفتوح محمّد بن حسين بن زبارة ... فى شهور سنة ثلاث و سبعين و خمسمئة بمشهد مولانا علىّ بن أبى طالب ـ صلوات اللّه عليه ـ عند مجاورته به ، قال حدّثنى الشيخ الفقيه العالم أبو الحسن علىّ بن عبد الصمد رضى الله عنه فى داره بنيسابور فى شهور سنة إحدى و أربعين و خمسمئة ، قال حدّثنا السيّد الإمام الزاهد أبو البركات (علىّ بن الحسين) الجورى ... قال حدّثنا الشيخ ... أبو جعفر محمّد بن علىّ ...». ۳

عماد الدين طبرى و كتاب «بشارة المصطفى»

يكى از آثار حديثى نگاشته شده در قرن ششم ، كتاب بشارة المصطفى لشيعة المرتضى ى عماد الدين ابى جعفر محمّد بن ابو القاسم طبرى است. ۴ در مورد وى ، منتجب الدين،

1.ر . ك : الفهرست ، منتجب الدين ، ص ۱۰۹ . منتجب الدين نوشته است كه وى فقه را نزد ابوجعفر محمّد بن حسن طوسى فرا گرفته است . همچنين ، ر . ك : معالم العلماء ، مقدّمه ، ص ۱۲ و ۱۳ ؛ فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۴۲۷ (همين سلسله سند ، در معرفى نسخه اى از عيون أخبار الرضا عليه السلام نيز نقل شده است) .

2.ر . ك : بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص ۲۵ ؛ فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۵۵۱. نيز براى آگاهى بيشتر در مورد على بن محمّد بن عبد الصمد ، ر . ك : طبقات أعلام الشيعة (ثقات العيون) ، ص ۲۰۴ .

3.عيون أخبار الرضا ، ج ۱ ، ص ۷۳ . همين سلسله سند در روايت الأمالى صدوق نيز موجود است . همچنين ، ر . ك : طبقات أعلام الشيعة (ثقات العيون) ، ص ۲۰۶ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱۰۴ ، ص ۱۵۴ .

4.اين كتاب به تصحيح آقاى جواد قيومى به چاپ رسيده است ، گرچه در ضبط اسامى ، آشفتگى هايى در متن وجود دارد . به عنوان مثال ، ضبط اسم «السيّد الإمام أبوطالب يحيى بن محمّد بن الحسين بن عبد اللّه الجوانى» كه طبرى نزد وى در آمل به سال هاى ۵۰۸ و ۵۰۹ ق سماع حديث نموده ، نادرست است . بيهقى ضبط نام وى را اين گونه آورده است : «و جريدة بطبرستان من مجموعات السيّد أبى طالب يحيى بن أبى هاشم محمّد بن الحسن النقيب بن عبيد اللّه بن محمّد بن الحسن بن عبيد اللّه بن الحسن ... الجوانى» (ر . ك : لباب الأنساب ، ص ۷۲۰ ؛ طبقات أعلام الشيعة (ثقات العيون) ، ص ۳۴۰ (در متن كتاب نيز اين نام آشفته ، تصحيح شده است) . ظاهرا از شيوخ زيديه يا شايد امامى ساكن در نواحى طبرستان نيز سماع حديث نموده است . براى دستيابى به گزارشى از اين كتاب ، مؤلّف و شيوخ آن ، ر . ك : فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّدمحمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۱۷۹ ـ ۱۱۸۵ .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 100413
صفحه از 554
پرینت  ارسال به