475
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

كه از آن ، نسخ چندى موجود است . ابواب اين كتاب ، عبارت اند از : الملابس ، الحمّام ، تسريح الشعر ، أخذ الأطراف ، السواك ، النظر ، السمع ، الأكل و الشرب ، التجارة ، النكاح ، المولود ، النوم ، السفر ، ما ختم به الكتاب. ۱
فرزند وى ، رضى الدين فضل بن حسن ، كتاب مكارم الأخلاق را در ادامه كتاب فوق ، تأليف نمود . اين كتاب ، متنى مرسل و مجموعه اى از احاديث اخلاقى است . نوه طبرسى ، ابو الفضل على بن حسن ، كتاب مشكاة الأنوار را به عنوان ذيلى بر كتاب مكارم الأخلاق تدوين نموده است.
جمع آورى كلمات قصار حضرت امير ، موجب پديد آمدن آثار متعدّدى بوده ، كه يكى از اين آثار ، كتاب نثر اللآلى طبرسى است.
صحيفة الرضا ، يكى از آثارى است كه طبرسى جزو روات و سلسله اسناد آن قرار دارد . اين كتاب ، حاوى 240 حديث منسوب به امام هُمام ، على بن موسى الرضا عليه السلام است . طرق روايت اين كتاب ، متفاوت است ؛ امّا همه آنها به ابو القاسم عبد اللّه بن احمد بن عامر (الشهيد بالطَّف) ، از پدرش احمد بن عامر ، از امام رضا عليه السلام ، ختم گرديده است . نسخه اى كه طبرسى در سلسله سند آن قرار دارد ، به تاريخ غرّه رجب سال 529 ق به املاى ابو الفتح عبد اللّه بن عبد الكريم قشيرى است كه وى آن را در رمضان سال 501 ق در نجف از ابو الحسن على بن محمّد بن على خاتمى ، سماع نموده است.

1.براى آگاهى از ابواب اين كتاب ، ر . ك : دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، مدخل «الآداب الدينيّة للخزانة المعيّنيّة»؛ الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، ج ۱ ، ص ۱۸ ؛ فهرست كتب خطّى كتاب خانه مركزى آستان قدس رضوى ، ج ۵ ، ص ۱ ـ ۳ . اين كتاب براى معين الدين ابو نصر احمد بن فضل ، وزير سلطان سنجر (م۵۵۲ ق) ، نگاشته شده است . قديمى ترين نسخه اين كتاب به شماره ۶۰۴۳ آستان قدس ، به وسيله محمّدصالح بن مؤمن تونى در سال ۱۰۲۵ ق ، كتابت شده است . تصوير عكسى اين نسخه در مركز احياى ميراث اسلامى (قم) موجود است . در آن جا لقب كاتب ، بحرانى و سال كتابت ، ۱۰۳۵ ق قرائت شده است .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
474

الإسلام حسن بن حسين حَسَكا بابويِه و برخى ديگر از علما تلمّذ نمود كه نام آورترين آنها ، دو فردِ پيش گفته اند. او همچنين از ابوالفتح عبد اللّه بن عبد الكريم ابن هوازن قشيرى ، مجموعه حديثىِ صحيفة الرضا عليه السلام ۱ را روايت نموده است . از شاگردان وى مى توان به شيخ منتجب الدين، ابن شهرآشوب ، قطب راوندى و سيّد فضل اللّه راوندى اشاره كرد. ۲
از آثار حديثى او مى توان به إعلام الورى اشاره كرد . كتاب يادشده ، مجموعه اى حديثى در تاريخ ائمّه و پيامبر است . ابواب اين كتاب ، عبارت اند از : فى ذكر النبىّ ، فى ذكر أمير المؤمنين عليه السلام ، فى ذكر سائر الأئمّة من الحسن الزكىّ إلى الحسن العسكرى عليهم السلام ، فى بيان إمامتهم و ذكر الثانى عشر منهم.
در بخش آخر ، طبرسى به دفاع كلامى از انديشه «غيب» پرداخته است . در اين كتاب ، وى اسناد احاديث را به نحو كامل نياورده است . با اين حال از مصادرى استفاده نموده كه اينك برخى از آنها در دسترس نيستند . مهم ترين اين منابع ، كتاب مغازى ابان بن عثمان احمر بَجَلى است. ۳ ديگر اثر طبرسى در احوال ائمّه ، رساله كوچكى با عنوان تاج المواليد است كه به چاپ نيز رسيده است .
ادبيات دعانويسى و تحرير كتب ادعيه ، در قرن ششم از رونق خاصى برخوردار بوده است . طَبرِسى در اين زمينه ، كتاب الآداب الدينيّة للخزانة المعينيّة را نگاشته است ۴

1.اين كتاب ، حاوى صد تا دويست حديث (و هر كدام با روايت هاى گوناگون) است . براى آگاهى از طرق هشتگانه روايت اين كتاب و متداول بودن آن در بين شيعه و اهل سنّت ، ر . ك : توضيحات دانش پژوه در معرفى نسخه اى از اين اثر (فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۳۹۶ ـ ۱۴۰۸) . همچنين ، ر . ك : طبقات أعلام الشيعة (ثقات العيون) ، ص ۱۶۴ . متن كتاب را مؤسّسة الإمام المهدى (قم) زير نظر سيّد محمّد باقر موحّد ابطحى در سال ۱۴۰۸ ق ، چاپ كرده است . در مقدّمه اين چاپ ، توضيحات مفصّلى ذكر شده است .

2.در مورد فضل اللّه بن على حسينى ، براى نمونه ، ر . ك : طبقات أعلام الشيعة (ثقات العيون) ، ص ۲۱۷ و ۲۱۸ .

3.براى دستيابى به فهرست منابع مورد استفاده طبرسى در إعلام الورى ، ر . ك : «طبرسى و كتاب إعلام الورى» ، محمّدباقر خوراسگانى ، آينه پژوهش ، ش ۴۶ ، ص ۳۴ و ۳۵ .

4.اين كتاب به كوشش سيّد محمّد حسينى نيشابورى (مشهد ، ۱۴۱۹ق) به چاپ رسيده است .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101324
صفحه از 554
پرینت  ارسال به