483
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

مكارم أخلاق الأئمّة صلوات اللّه عليهم أجمعين ، ۱ تحفة العليل فى الأدعية و الآداب و أحاديث البلاء ، ۲ مفتاح المتعبّد ، ۳ و اللباب فى تلخيص فصول عبد الوهّاب .
از ميان اين آثار ، تنها اللباب ، فاقد نسخه خطّى يافت شده است ، با وجود آن كه اين اثر در تدوين مستدرك الوسائل مورد استفاده فراوان محدّث نورى (م 1320 ق) بوده است . اين كتاب در حقيقت ، يك اثر كَرّامى (شاخه اى از حنفيان) و متعلّق به ابو حنيفه عبد الوهّاب بن محمّد، از عالمان كرامى نيشابور است كه قطب راوندى تلخيصى را از آن انجام داده است. ۴
توجّه به اين نكته ، از آن جهت مهم است كه برخى از مطالب اين كتاب با فقه شيعه منطبق نيست و نبايد مطالب نقل شده را جزو آراى شيعه دانست. ۵

1.نسخه منحصر به فردى از اين كتاب در كتاب خانه مجلس (در مجموعه ۵۳۶۴ رساله اوّل به تاريخ كتابت ۹۸۵ ق در ۸۲ برگ) موجود است . نيز ، ر . ك : سيّد عبد العزيز طباطبايى ، همان ، ص ۲۷۳ و ۲۷۴ .

2.ظاهرا اين مجموعه دعا ، همان كتاب دعوات الراوندى است (ر . ك : «نهج البلاغه عبر القرون» ، (سيّد عبدالعزيز طباطبايى ، تراثنا ، ش ۳۸ ـ ۳۹ ، ص ۲۷۴) .

3.تنها يك نسخه از اين كتاب در دانشگاه تهران موجود است (ر . ك : همان ، ص ۲۷۴) .

4.براى آگاهى بيشتر ، ر . ك : «چهره ديگر محمّد بن كَرّام سجستانى» ، شفيعى كدكنى ، ارج نامه ايرج ، ج ۲ ص ۶۰ به بعد .

5.نسخه اى از اين كتاب را افندى ، صاحب رياض العلماء ، در اردبيل ديده است ؛ امّا وى اضافه كرده كه قطب راوندى علاوه بر تلخيص كتاب ، برخى روايات شيعى را بدان افزوده است . البته با توجّه به مرسل بودن احاديث ، بسيار بعيد است كه روايت شيعه و سنّى را بدون ذكر سند ، ذكر كرده باشد. ظنّ قوى ، اين است كه اين گفته صاحب رياض به خاطر ذكر برخى روايات از ائمّه بوده است ؛ امّا بايد توجّه نمود كه اصل تفسير ، خود ، حاوى احاديث روايت شده از اهل بيت است . همچنين از آن جا كه افندى مؤلّف اصلى تفسير را نمى شناخته و به نسخه اى از آن اشاره نكرده است ، مبناى اين سخنش مشخص نيست (ر . ك : رياض العلماء ، ج ، ۲ ص ۴۲۱ . همچنين ، ر . ك : «قطب راوندى و تلخيص تفسيرى كرامى» ، حسن انصارى قمى ، نشر دانش ، سال شانزدهم ، ش ۳ ، پاييز ۱۳۷۸ ، ص ۸۰ و ۸۱) . سيّد عبد العزيز طباطبايى نيز مؤلّف اصل تفسير را نشناخته است (ر . ك : «نهج البلاغة عبر القرون» ، سيّد عبد العزيز طباطبايى ، تراثنا ، ش ۳۸ ـ ۳۹ ، ص ۲۸۳ ـ ۲۸۵) .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
482

فقيه ، صالح ، و ثقه ستوده اند. ۱ وى از ابو جعفر محمّد بن على حلبى ، امين الإسلام طَبْرِسى ، عماد الدين محمّد بن على طبرى و عدّه زيادى از علماى شيعه و اهل سنّت ، سماع حديث نموده است. ۲
وى شرح معروفى بر نهج البلاغه با عنوان منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغة نگاشته است . اين شرح از همان زمان نگارش ، مورد توجّه علما قرار گرفته است . ابن ابى الحديد ، شارح مشهور ديگر نهج البلاغه ، در شرح خود ، به گفته هاى راوندى استناد نموده است. ۳
مهم ترين آثار حديثى راوندى ، عبارت است از : قصص الأنبياء، ۴ الخرائج و الجرائح ، ۵ سلوة الحزين ، ۶ ضياء الشهاب فى شرح شهاب الأخبار ، ۷ رسالة فى أحوال أحاديث أصحابنا ، ۸

1.در تأليف اين بخش ، از مقاله عالمانه «نهج البلاغة عبر القرون» سيّد عبد العزيز طباطبايى (تراثنا ، ش ۳۸ ـ ۳۹ ، سال ۱۴۱۵ ق) استفاده شده ، گرچه به اصل مصادر نيز مراجعه شده است .

2.فهرست كامل اين رجال و منقولات راوندى از آنها را سيّد عبد العزيز طباطبايى در مقاله پيش گفته آورده است (ر .ك : همان ، ص ۲۵۷ ـ ۲۶۰ ؛ الصراط المستقيم ، ج ۲ ، ص ۹۸) .

3.براى دستيابى به اطلاعات بيشتر و نُسخ اين كتاب ، ر . ك : همان ، ص ۲۶۱ ـ ۲۶۵ .

4.اين كتاب در بيست باب و اكثر روايات آن از آثار شيخ صدوق برگرفته شده است . در مورد نُسخ اين كتاب ، ر . ك : همان ، ص ۲۶۷ و ۲۶۸ . براى دستيابى به گزارشى از شيوخ روايت راوندى در اين اثر ، علاوه بر متن كتاب ، ر . ك : فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۴۵۴ ـ ۱۴۵۹ .

5.اين كتاب در بيان و ذكر معجزات پيامبر و ائمّه اطهار است . اين كتاب ، مورد استفاده سديد الدين محمود حمصى رازى (مؤلّف كتاب المنقذ من التقليد ، از علماى قرن ششم) است ، گرچه سديد الدين به نام كتاب تصريح نكرده است . در مورد نُسخ اين كتاب ، ر . ك : «نهج البلاغة عبر القرون» ، سيّد عبد العزيز طباطبايى ، تراثنا ، ش ۳۸ ـ ۳۹ ، ص ۲۶۸ ـ ۲۷۰ .

6.نسخه كهنى از اين كتاب نزد علّامه مجلسى بوده و در تأليف بحار از آن سود جسته است . اين كتاب با عنوان دعوات الراوندى به چاپ رسيده و مجموعه اى از ادعيه است . براى اطلاع بيشتر ، ر . ك : همين كتاب ، ص ۵۰۵ (ادبيات دعانويسى) .

7.در مورد نُسخ اين كتاب ، ر . ك : «نهج البلاغه عبر القرون» ، سيّد عبد العزيز طباطبايى ، تراثنا ، ش ۳۸ ـ ۳۹ ، ص ۲۷۲ . در مورد كتاب شهاب الأخبار و شروح نگاشته شده بر آن ، ر . ك : فهرست نسخ خطّى اهدايى آقاى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۳۸۰ ـ ۱۳۸۵ .

8.اين رساله در حقيقت ، شرحى است بر بخش كوتاه ، امّا پُر فايده كتاب الاستبصار شيخ طوسى كه مباحث همانندى در علم الحديث در آن مطرح شده است . اصل اين شرح ، باقى نمانده و تنها تلخيصى از آن باقى است كه در ميراث حديث شيعه (ج ۵) به چاپ رسيده است .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101278
صفحه از 554
پرینت  ارسال به