49
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

استثنايى دانسته اند. ۱ محدّث نورى (م 1332 ق) متذكّر شده كه ابواب «نوادر» و «زيادات»، به مثابه مستدرك براى ساير ابواب كتاب اصل است. باب نوادر كتاب كامل الزيارات، نوادر كتاب من لا يحضره الفقيه، باب زيادات المقنعة، و باب نوادر و زيادات تهذيب الأحكام، اين گونه اند. ابن قولِويْه، شيخ صدوق، شيخ مفيد و شيخ طوسى، احاديث مناسبى را كه پس از پايان يافتن چينش ابواب كتاب، پيدا كرده اند، در باب زيادات يا نوادر آورده اند. ۲
كتاب نوادر، گاه به عنوان بخش پايانى يك كتاب و گاه در چهره كتابى مستقل، مطرح شده و نام آن نيز به هر دو صورت مطلق و مضاف، به كار رفته است. آقا بزرگ تهرانى در ميان آثار بزرگان شيعه، نزديك به دويست كتاب نوادر را نام كرده است. ۳ نمونه اى از اين كتاب ها را چنين مى توان نام برد:
1 . نوادر احمد بن ادريس بن احمد اشعرى قمى (م 306 ق)؛
2 . نوادر احمد بن داوود بن على قمى (م 368 ق)؛
3 . نوادر جعفر بن حسين بن شهريار قمى (م 340 ق)؛
4 . نوادر جعفر بن محمّد بن قولَوَيه (م 368 ق)؛
5 و 6 . نوادر و نوادر الفقه حسين بن عبيد اللّه بن غضائرى (م 411 ق)؛
7 . نوادر حميد بن زياد (م 310 ق)؛
8 . نوادر محمّد بن عبد مؤمن مؤدِّب قمى؛
9 ـ 13. نوادر، نوادر الطبّ، نوادر الصلاة، نوادر الفضائل، و نيز نوادر الوضوء، همگى از شيخ صدوق؛
14 . نوادر محمّد بن على بن عثمان كراجكى (م 449 ق)؛

1.الذريعة، ج ۲۴، ص ۳۱۶.

2.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۶، ص ۴۱۲.

3.الذريعة، ج ۲۴، ص ۳۱۶ ـ ۳۴۹.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
48

7 . مسند أمير المؤمنين عليه السلام يعقوب بن شيبه كه بر مذهب اهل سنّت بود؛ ۱
8 . مسند خلفاء بنى عبّاس، تأليف عبيد اللّه بن ابى زيد احمد بن يعقوب بن نصر اَنبارى (م 356 ق). وى را «شيخ اصحاب» و موثّق در حديث خوانده اند. ۲
اگر بر لفظ مسند توقّف نشود و دامنه آن به همه روايات يك صحابى يا امام محدود نگردد، و به ديگر سخن، اگر كتاب هايى كه درباره يك موضوع با دسته بندى احاديث هر يك از صحابه و معصومان نگارش يافته اند نيز مسند ناميده شوند، مى توان كتاب عيون أخبار الرضا عليه السلام شيخ صدوق (م 381 ق)، كفاية الأثر خزّاز قمى (م 401 ق) در امامت امامان دوازده گانه، و دو كتاب جامع الأحاديث و علىّ خير البشر ابن رازى (م 383 ق) را نيز در اين شمار ياد كرد.

3 . نوادرنگارى

اصطلاح «نوادر»، عنوان گونه اى از تأليفات حديثى است كه بايد آن را مربوط به حوزه حديث شيعه دانست؛ زيرا در حوزه اهل سنّت، بسيار اين عنوان، بسيار اندك ديده مى شود و شايد كتاب نوادر الاُصول فى أحاديث الرسول صلى الله عليه و آله ، تأليف حكيم تِرْمِذى (م 360 ق)، تنها نمونه آن باشد. معناى اين واژه در اصطلاح محدّثان سده چهارم و پنجم، چندان روشن نيست و گويى وضعيت آن، مانند كلمه «اصل» است. اين ابهام، در مصادر كتاب شناسى به خوبى نمايان است. براى نمونه، در بسيارى از موارد، نجاشى عنوان «نوادر» را براى نوشته اى به كار برده كه شيخ طوسى همان را با عنوان «كتاب» ذكر كرده است. مواردى كه هر دو كتاب شناس ياد شده، عنوان نوادر را براى اثرى به كار برده باشند، كمياب است.
برخى، نوادر را به معناى مجموعه احاديث غير مشهور، يا احكام غير متداول و

1.الفهرست ، طوسى، ص ۲۶۵.

2.رجال النجاشى، ص ۲۳۲ ـ ۲۳۳.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101043
صفحه از 554
پرینت  ارسال به