ابن طاووس و ميراث كهن اماميه
عالمان امامى در طى قرون گذشته ، تأليفات فراوانى در حوزه حديث و علوم آن تأليف كرده اند كه متأسفانه بخش هاى فراوانى از آنها امروز به نحو مستقل باقى نمانده است ، هرچند بخش اعظم اين متون در آثار موجود اماميه نقل شده است . از اين رو محقّقى كه قصد تحقيق در تاريخ تدوين حديث اماميه دارد ، با اين مشكل رو به روست كه نخست بايد به نحوى بتواند برخى از اين متون كهن را بازسازى و بازشناسى كند.
يكى از ويژگى هاى تأليفات ابن طاووس ، اين است كه مواد خام فراوانى را براى اين كار در اختيار ما قرار مى دهند . نقل هاى گسترده ابن طاووس از متون كهن اماميه ، در تمام كتاب هاى وى ، ويژگى اى جالب توجّه است.
شيوه اى كه ابن طاووس در نقل از متون كهن اماميه دارد ، به چند صورت است : در برخى موارد ، ابن طاووس به نام كتاب و مؤلّف آن اشاره و عبارت هايى را نقل مى كند . در مواردى نيز تنها نام كتاب يا مؤلّف را ذكر كرده است ، كه در مواردى كه نام كتاب ذكر شده ، مشكل خاصى در تعيين نام مؤلّف باقى نمى ماند و اشكال اصلى ، در مواردى است كه ابن طاووس تنها با اشاره به نام مؤلّف و البته به شيوه اى كه در آن زمان متداول بوده ، از كتابى نقل كرده است.
به عنوان مثال ، ابن طاووس در كتاب فلاح السائل ، روايات فراوانى از كتاب الجامع محمّد بن حسن بن وليد قمى (م 343 ق) ۱ نقل كرده ؛ امّا اشاره اى به نام كتاب ندارد و تنها با ذكر عبارت هاى : «كما رواه محمّد بن الحسين بن وليد» ۲ ، «لمّا رواه محمّد بن
1.درباره وى ، ر . ك : دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، مدخل «ابن وليد قمى» (به قلم محمّدجواد شبيرى) .
2.ر . ك : فلاح السائل ، ص ۷۱ ـ ۷۳ ، ۷۵ ، ۱۰۷ و ۱۰۸ . دليل ديگرى كه ابن طاووس از كتاب الجامع ابن وليد قمى نقل مطلب مى كند ، اشاره وى به آن در برخى موارد است . به عنوان مثال ، وى در فلاح السائل (ص ۱۰۹ و ۱۱۰) مى نويسد : «فمن ذلك ما نرويه بإسنادنا إلى جدّى أبى جعفر الطوسى ممّا يرويه بإسناده إلى محمّد بن الحسن بن أحمد بن الوليد» يا «و من ذلك بإسنادى المشار إليه عن محمّد بن الحسن بن الوليد» .
