499
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

اين حال ، تذكّر ابن طاووس و ذكر طرق متعدّد به نقل از كتاب الزواجز و المواعظ عسكرى ، اهمّيت خاصى براى بازشناسى بازمانده هايى از اين كتاب در اثرى ديگر از قرن چهارم به نام الاعتبار و سلوة العارفين دارد .
الموفّق باللّه حسين بن اسماعيل شجرى (م ح 420 ق) عالم نامدار زيدى ايرانى ، كتاب مهمى در كلمات حضرت امير عليه السلام به نام الاعتبار و سلوة العارفين دارد . ۱ مقايسه بخش منقول از كتاب الزواجر و المواعظ كه ابن طاووس آنها را نقل كرده ، با آنچه شجرى با اتصال سند خود به عسكرى و البته همانند كار معمول محدّثان اين دوره (بدون اشاره به نام كتاب) آورده ، به ما امكان مى دهد كه با يقين ، از تعلّق اين بخش ها به كتاب الزواجر عسكرى سخن بگوييم .
همچنين بايد توجّه داشت كه تأمّل در اسناد كتاب نيز به خوبى مؤيّد اين است كه شجرى ، روايات متعدّدى از كتاب خود را از كتاب هاى تأليف عسكرى تخريج كرده ؛ امّا اين كه چه اثرى از عسكرى در اختيار شجرى بوده ، به لطف نقل هاى ابن طاووس است.

نكات خاصّ ابن طاووس درباره اماميّه نخستين

يكى ديگر از ويژگى هاى آثار ابن طاووس ، آگاهى هاى منحصر به فرد او درباره برخى از ديدگاه هاى حديثى عالمان سلف اماميه است . از مهم ترين اين موارد ، گزارش مفصّل ابن طاووس درباره نقصان يا كامل بودن ماه رمضان است . مى دانيم كه از نيمه غيبت صغرى ، مسئله اى در جامعه اماميه پيش آمد و آن ، قول به «كامل بودن ماه رمضان» بود . اين مسئله تا قرن ششم هجرى محلّ نزاع عالمان اماميه بوده ؛ امّا ظاهرا در زمان ابن طاووس ، ديگر طرفدارى نداشته است. ۲

1.كتاب الاعتبار وسلوة العارفين به كوشش عبدالسلام بن عبّاس الوجيه (اَمّان، ۱۴۲۱ ق) به چاپ رسيده است.

2.براى نقد ديدگاه اماميه در اعتقاد به چنين مسئله اى ، ر . ك : انتقادات حاكم جُشَمى (م ۴۹۴ ق) موجود در : «معرفى جلاء الأبصار فى متون الأخبار (متنى حديثى از ميراث معتزله)» ، محمّد كاظم رحمتى ، علوم حديث ، ۲۱ ، پاييز ۱۳۸۱ ، ص ۱۱۶ ـ ۱۱۹ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
498

الحسن» ۱ ، «لمّا رواه محمّد بن الحسن بن أحمد» ۲ ، «لمّا رواه محمّد بن الحسن بن الوليد» ۳ از وى نقل روايت كرده است.
در مواردى نيز ابن طاووس به نام فرد صاحب اثر اشاره كرده و در ادامه ، طريق خود را در نقل حديث از وى ، متذكّر شده است . در مواردى به كمك اين نقل قول ها ، حتّى مى توانيم آثار كهن نقل شده در متون ديگرى را شناسايى كنيم . نمونه مهمى از اين دست ، كتاب الزواجر و المواعظ ابو احمد حسن بن عبد اللّه بن سعيد عسكرى (م 7 ذى حجّه 382 ق) است.
رضى الدين ابن طاووس در كتاب كشف المَحَجّة لثمرة المُهجة كه در واقع ، زندگى نامه خودنِگاشت وى نيز هست ، در فصل 154 ، براى به پايان بردن بحث كتاب ، از وصيّت نامه امام على عليه السلام به فرزندش امام حسن عليه السلام سخن گفته است . براى تأكيد بر وثاقت اين وصيّت نامه ، ابن طاووس به ذكر طرق متعدّد اين خبر در كتاب الزواجر و المواعظ ابو احمد عسكرى ۴ ـ كه ابن طاووس از نسخه اى كتابت شده از آن در ذى القعده سال 473 ق، بهره برده است ـ اشاره كرده و متن كامل اين طرق را آورده است. ۵
ابن طاووس بعد از ذكر اين طرق ، به نقل اين وصيّت نامه به وسيله كلينى اشاره كرده و به دليل تفاوت روايت كلينى از عسكرى ، متن را به نقل از كلينى آورده است . با

1.ر . ك : همان ، ص ۹۳ و ۹۴ .

2.ر . ك : همان ، ص ۹۵ .

3.ر . ك : همان ، ص ۹۶ .

4.براى آگاهى از شرح حال عسكرى ، براى نمونه ، ر . ك : الوافى بالوفيات ، ج ۱۲ ، ص ۷۶ ـ ۷۸ . صفدى در شرح حال عسكرى در بيان مقام ارجمند او چنين آورده است : «انتهت إليه رياسة الحديث و الإملاء للآداب و التدريس بقطر خوزستان و رحل إليه الأجلّاء للأخذ عنه و القراءة عليه» .

5.كشف المحجّة لثمرة المهجة ، ص ۲۱۸ و ۲۱۹ . در تصحيح اسامى برخى از اين افراد ، خطاهايى وجود دارد . همچنين درباره كتاب الزواجر و المواعظ ، ر . ك : كتاب خانه ابن طاووس ، ص ۶۰۶ و ۶۰۷ .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101146
صفحه از 554
پرینت  ارسال به