509
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

وى ، در باب امامت نقل شده و پاسخ مفصّل آنها نيز آمده است. ۱

ابن شرفيّه و كتاب «عيون الحكم و المواعظ»

يكى ديگر از آثار حديثى تأليف شده در قرن ششم ، كتاب عيون الحكم و المواعظ و ذخيرة المتّعظ و الواعظ كافى الدين ابو الحسن على بن محمّد ليثى واسطى مشهور به ابن شرفيّه ، حاوى 13628 كلمه از سخنان امير المؤمنين است . واسطى ، اين كتاب را بر اساس برخى آثار كه به تدوين سخنان آن حضرت اختصاص داشته اند ، تأليف كرده است .
اطلاعاتى كه در منابع شرح حال نگارى درباره اين عالم اماميّه آمده اند ، اندك اند. بيشترين شهرت واسطى در روايت كتاب المناقب ابن مغازلى است . على بن محمّد بن حامد صنعانى ، فقيه زيدى در سال 598 ق ، در مكّه اجازه روايت كتاب ابن مغازلى را ـ كه خود از واسطى دريافت كرده ـ ، به فردى داده است .
ابن شرفيّه ، خود ، كتاب مناقب ابن مغازلى را در رجب سال 571 از قاضى عزّ الدين هبة الكريم بن حسن مشهور به ابن حبانش ، سماع كرده است . در حقيقت ، عالمان زيدى يمنى ، كتاب ارجمند ابن مغازلى را از روى نسخه اى كه ابن شرفيّه براى خود در 12 شوّال سال 585 كتابت كرده ، مى شناخته اند و تمام نسخه هاى اين كتاب كه اينك در يمن موجود است ، استنساخ هايى از نسخه كتاب شده به وسيله وى است.
افندى ، اطلاعات اندكى درباره ابن شرفيّه آورده است. ۲ به نوشته افندى ، ابن شرفيّه از بزرگان علما بوده و قطب الدين كيدرى (م بعد از 610 ق) به واسطه علاءالدين حسين بن على بن مهدى حسينى از او روايت كرده است . افندى بر اساس مطلبى در مباهج المهج كيدرى ، يكى از اساتيد روايى ابن شرفيّه را شادان بن جبرائيل قمى معرّفى كرده است.

1.ر . ك : همان ، ص ۲۵۸ ـ ۲۷۸ .

2.ر . ك : رياض العلماء ، ج۴ ، ص ۱۸۶ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
508

يوسف بن حاتم شامى و كتاب «الدرّ النظيم»

از ديگر عالمان امامى قرن هفتم ، مى توان از جمال الدين يوسف بن حاتم بن فوز شامى مشغرى ياد كرد . بر اساس آنچه از اسانيد اجازات مى توان دريافت ، وى نزد محقّق حلّى ، نجيب الدين يحيى بن احمد حلّى (م 690 ق) و رضى الدين ابن طاووس حلّى ، تلمّذ داشته است . ۱ مهم ترين كتاب حديثى موجود اين عالم امامى ، كتابى در شرح احوال ائمّه به نام الدرّ النظيم فى مناقب الأئمّة اللهاميم است . اين كتاب از منابع مجلسى در تأليف بحار الأنوار بوده است . متن اين كتاب به وسيله جامعه مدرّسين (قم ، 1420 ق) به چاپ رسيده است.
از نكات بااهمّيت كتاب ابن حاتم ، بهره گيرى وى از برخى متون كهن اماميه است كه در حال حاضر موجود نيستند. ۲ از اين گونه آثار مى توان به كتاب رامش افزاى آل محمّد محمّد بن حسين محتسب ۳ (ص 35) ، مدينة العلم شيخ صدوق (ص 40) ، كتاب ابان بن عثمان بجلى در سيره (ص 53) ، احتمالاً كتاب النبوّة ى شيخ صدوق (ص 101 و 105) ، تفسير الإمام الحسن العسكرى عليه السلام (ص 121 و 124) ، اربعين حديث محمّد بن ابى الفوارس (ص 296 ـ 303) ، كتاب الأجواد محمّد بن زكريّا غلابى (م 398) (ص 320 ـ 324) و الخصائص العلويّة ى نطنزى اشاره كرد كه فهرست كامل اين آثار در انتهاى متن چاپ شده آمده است . ۴
كتاب از مباحث كلامى نيز تهى نيست . مثلاً اشكالات فخر رازى از كتاب الأربعين

1.به اين نكات، در بخش آخر بحار الأنوار كه به كتب اجازات مشهور است، اشاره شده است. درباره ابن حاتم نيز ، ر . ك : أمل الآمل ، ج ۱ ، ص ۱۹۰ ؛ رياض العلماء ، ج ۵ ، ص ۳۸۹ ؛ الأنوار الساطعة فى المئة السابعة ، ص ۲۰۷ و ۲۰۸ .

2.برخى از مصادر اين كتاب نيز ظاهرا بايد به واسطه كتاب مناقب ابن شهرآشوب باشد ، مثل كتاب اللوامع و شرف المصطفى ى ابو سعيد خرگوشى (ر . ك : الدرّ النظيم ، ص ۴۰) . همچنين مطلب نقل شده از كتاب ابو القاسم كوفى ، بعينه از مناقب ابن شهرآشوب اخذ شده است (ر . ك : همان ، ص ۱۸۵) .

3.براى آگاهى از اين كتاب ، ر . ك : الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، ج ۱۰ ، ص ۵۹ .

4.ر . ك : الدرّ النظيم ، ص ۸۰۹ ـ ۸۱۳ .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101690
صفحه از 554
پرینت  ارسال به