511
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

شده و مؤلّف در ذيل هر باب ، برخى روايات مربوط را جمع آورى كرده است.

خاندان ابن نُما

يكى از ويژگى هاى شهر حلّه ، وجود خاندان هاى شيعى در اين شهر است . يكى از اين خاندان ها، خانواده ابن نماست . نياى اين خاندان ، على بن حمدون ربعى از معاصران ابو على حسن بن محمّد طوسى است . فرد مشهور اين خاندان، ابوالبقاء هبة اللّه محمّد بن نما بن على بن حمدون حلّى است . ۱ درباره تاريخ تولّد وى اطلاعى در دست نيست و تنها مى دانيم كه از ابومحمّد الياس بن محمّد حائرى ، ابوعبد اللّه حسين بن احمد مقدادى و نجم الدين محمّد بن حسن علوى ، سماع حديث داشته است.
ابو عبد اللّه محمّد بن جعفر مشهدى ، مؤلّف كتاب المزار الكبير ، ۲ از او و فرزندش جعفر ، ۳ روايت نقل كرده است . همچنين نام وى در سلسله روايت كتاب سليم بن قيس در برخى از نسخه ها آمده كه فردى در حلّه در جمادى الاُولى 565 كتاب را نزد

1.نخستين فرد شناخته شده از اين خاندان ، نما بن على بن حمدون ربعى حلّى است . وى دو فرزند به نام هاى على و ابو البقاء هبة اللّه محمّد داشته است (درباره محمّد ، ر . ك : رياض العلماء ، ج ۲ ، ص ۲۱ و ۲۹ ، ج ۳ ، ص ۱۷۵ و ۱۷۶ ، ج ۵ ، ص۱۶ و ۳۱۷ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱۰۴ ، ص ۱۱۸ ، ج ۱۰۵ ، ص ۷۷) . مدخل «ابن نما» ابو البقا هبة اللّه محمّد تا سال ۵۶۵ ق ، زنده بوده و كتاب سليم بن قيس را در اين سال براى فردى روايت كرده است . وى همچنين صحيفه سجّاديه را از بهاء الشرف روايت كرده است (ر. ك : طبقات أعلام الشيعة (ثقات العيون) ، ص ۳۵ ـ ۳۳۴) . از فرزندان على ، افندى به على بن على بن نما (ر . ك : رياض العلماء ، ج ۴ ، ص ۱۶۶) و صفدى به حسين بن على بن نما حلّى (م ۶۱۸ ق) (ر . ك : الوافى بالوفيات ، ج ۱۲ ، ص ۴۵۷) اشاره كرده است . در منابع ، از فرزندان جعفر بن محمّد بن نما و فرزند وى ابو ابراهيم نجيب الدين محمّد بن جعفر بن جعفر حلّى (درباره وى ، ر . ك : رياض العلماء ، ج ۳ ، ص ۳۷۱ و ۴۲۵ ، ج ۵ ، ص ۴۹ ، ۱۹۵ ، ۲۴۱ ، ۳۴۰ و ۳۹۶) ياد شده است . نجيب الدين نيز سه فرزند به نام هاى اسماعيل ، احمد و نظام الدين جعفر (درباره نظام الدين، ر . ك : افندى ، رياض العلماء ، ج ۱ ص ۱۱۱) داشته است . در منابع ، از حيات فرزندى براى احمد به نام جلال الدين حسن بن احمد نيز ياد شده است . در مورد اين خاندان شيعى و برخى افراد شناخته شده آن ، ر . ك : دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، مدخل «ابن نما» همچنين براى دستيابى به گزارشى از احوال افراد اين خاندان ، ر . ك : الأنوار الساطعة فى المئة السابعة ، ص ۸ ، ۹ ، ۳۱ ، ۱۵۴ و ۱۵۵ .

2.درباره مشهدى ، ر . ك : رياض العلماء ، ج ۵ ، ص ۳۱۶ و ۳۱۷ ؛ موسوعة طبقات الفقهاء ، ج ۶ ، ص ۳۴۴ .

3.بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص ۷۶ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
510

حيات ابن شرفيّه تا سال 599 ق ، قطعى است . همچنين مى دانيم كه وى در واسط سكونت داشته و شغل ورّاقى داشته است . كتاب او ، عيون الحكم و المواعظ ، به چاپ رسيده است . ۱

شَعيرى و كتاب «جامع الأخبار»

از آثار ديگر حديثى قرن هفتم كه درباره مؤلّف آن ، اطلاع چندانى در دست نيست ، كتاب جامع الأخبار يا معارج اليقين فى اُصول الدين محمّد بن محمّد شعيرى سبزوارى است . روايات موجود در اين كتاب ، اغلب مرسل اند .
برخى نكات آمده در متن اين كتاب ، شايد بتواند در شناخت مؤلّف آن مفيد باشد ، از جمله نقل از كتاب روضة الواعظين محمّد بن فتّال (م 508 ق) ، كتاب المناقب اَخطب خوارزم (م 568 ق) كه از تأليف كتاب خود در سال 544 فراغت يافته ، و نقل از تفسير مجمع البيان طبرسى كه در سال 536 ق ، آن را به اتمام رسانده است . همچنين كتاب مشكاة الأنوار على طبرسى ، نوه فضل بن حسن طبرسى ، يكى از منابع مهم وى بوده است.
مؤلّف ، تأليف اين كتاب را در ششم صفر سال 679 ق ، به پايان رسانده و در آغاز كتاب اشاره كرده كه از جوانى به فكر تأليف كتابى مشتمل بر احاديث زهد و موعظه و ديگر روايات روايت شده از اهل بيت بوده است . متن اين كتاب را آقاى علاء آل جعفر (قم ، 1414 ق) تحقيق كرده است .
كتاب الأمالى شيخ صدوق ، از منابع مهم اين كتاب بوده است. ۲ شعيرى در يك جا طريق و سند روايت كتاب الأمالى صدوق را ذكر كرده است. ۳ كتاب در 141 باب تنظيم

1.متأسّفانه مصحّح كتاب ، مقدّمه ابن شرفيّه را كه در آن وى به منابع خود اشاره داشته ، حذف كرده است . درباره ابن شرفيّه ، همچنين ر . ك : «ابن شرفيّه و كتاب عيون الحكم و المواعظ» ، حسن انصارى قمى ، كتاب ماه دين ، ش ۱۱ ، ۱۳۷۹ش/ ۱۴۲۱ ق ، ص ۱۲ ـ ۱۵ ؛ «معرّفى و نقد عيون الحكم و المواعظ» ، محمّد كاظم محمودى ، علوم حديث ، ش ۱۳ ، ص ۱۷۰ ـ ۱۸۰ .

2.ر . ك : جامع الأخبار ، ص ۴۴ و ۴۵ .

3.ر . ك : همان ، ص ۴۷ .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101551
صفحه از 554
پرینت  ارسال به