515
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

صحيفه سجّاديه به وسيله ابو على حسن بن محمّد طوسى در جمادى ثانى سال 511 ، قرائت كتاب به وسيله ابو عبد اللّه محمّد بن احمد بن شهريار خازن (داماد شيخ طوسى) در ربيع اوّل سال 516 ، و روايت كتاب به وسيله تاج الشرف يحيى بن اسماعيل بن على حسينى در محلّه شادياخ نيشابور در غُرّه محرّم سال 589 اشاره كرد. ۱ ابن ادريس در رجب سال 598 ، نسخه اى از صحيفه سجاديه را استنساخ كرده است. ۲
كتاب ذخيرة الآخرة ى على بن محمّد بن على بن عبد الصمد سبزوارى ، از ديگر كتب ادعيه نوشته شده در قرن ششم است كه در نُسخ چندى باقى است و به كوشش آقاى رسول جعفريان به چاپ رسيده است .
نخستين فرد شناخته شده خانواده تميمى ، ابو الحسن على بن عبد الصمد بن محمّد تميمى ، راوى آثار صدوق است . وى از جمله شاگردان شيخ طوسى بوده است . منتجب الدين، وى را با القابى چون : فقيه و ديّن ، ياد كرده است. ۳ وى از طريق ابوالبركات على بن الحسين علوى ، كتاب الأمالى را از شيخ صدوق روايت كرده است.
نخستين فرزند وى ، ركن الدين على بن على نيز همانند پدر نزد شيخ طوسى تلمّذ نموده است . وى و برادرش محمّد، از شيوخ اجازه ابن شهرآشوب بوده اند. ۴ برادر ديگر آنها حسين بن على بن عبد الصمد نيز با عنوان فقيه و ثقه معرفى شده است. ۵ اين خانواده به عنوان راويان مشهور آثار صدوق ، شهره بوده اند. به عنوان مثال ، قطب

1.يحيى بن اسماعيل ، عالم نامدار زيدى ايرانى در نيشابور بوده كه شرح حال منحصر به فرد وى را صارم الدين در طبقات الزيديّة الكبرى (ج۳ ، ص ۱۸۵) آورده است .

2.ر . ك : دراسة حول الصحيفة السجّاديّة ، ص ۳۲ ؛ بحار الأنوار ، ج ۱۰۴ ، ص ۲۷ ؛ الأنوار الساطعة فى المئة السابعة ، ص ۱۰۰ و ۱۱۵ .

3.ر . ك : الفهرست ، منتجب الدين، ص ۱۰۹ .

4.ر . ك : مناقب آل أبى طالب ، ج ۱ ، ص ۳۳ و ۳۴ .

5.ر . ك : الفهرست ، منتجب الدين ، ص ۵۳ . فرزند وى محمّد نيز با عنوان عالم شيعى ساكن در سبزوار ـ كه اين خانواده در آن جا اقامت داشته اند ـ ياد شده است (ر . ك : همان ، ص ۱۷۳) .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
514

المقرى ، عن الشيخ أبى جعفر الطوسى ، عن الشيخ المفيد محمّد بن محمّد بن النعمان ، عن [جعفر بن] محمّد بن قولويه القمّى ، عن محمّد بن يعقوب الكلينى . ۱
عالم ديگر مشهور اين خاندان ، حسن بن زهره (م 620 ق) است . ذهبى به نقل از ابن ابى طَى در شرح حال وى نوشته است:
من أولاد إسحاق بن جعفر بن محمّد بن علىّ بن الحسين الشريف ، أبو على الحسينى الإسحاقى الحلبى الشيعى ، نقيب مدينة حلب ... و رأس الشيعة و جاههم ... كان أبو على عارفا بالقراءات و فقه الشيعة و الحديث و الأدب و التواريخ و قد سمع من أبى على محمّد بن أسعد الجوانى النقيب و الافتخار أبى هاشم الهاشمى ... . ۲

ادبيات دعانويسى

از ديگر نگاشته هاى قرن ششم كه نمايانگر تداوم سنّتى كهن در ميان اماميه است ، بايد به نگارش كتب ادعيه اشاره كرد . قطب راوندى ، كتابى به نام سَلوة الحزين در ذكر ادعيه نگاشته است . اين كتاب ، مرسل است و تنها در يك جا از ابو جعفر نيشابورى كه از وى در كتاب قصص الأنبياء نيز روايت كرده ، نام برده است . اين كتاب در فصول مختلف به بحث از كيفيت دعا و شرايط استجابت و ذكر ادعيه گوناگون مى پردازد. ۳
از مهم ترين كتب دعايى رايج و متداول در قرن ششم ، بايد به صحيفه سجّاديه كه البته در قرن دوم تدوين شده ، اشاره كرد. ۴ در فهرستى كه محمّد رضا حسينى جلالى از راويان اين كتاب در قرون مختلف فراهم كرده ، در قرن ششم مى توان به روايت

1.همان ، ص ۶۰ .

2.تاريخ الإسلام (۶۱۱ ـ ۶۲۰ ق ) ، ص ۶۵۷ . نيز ، ر . ك : الوافى بالوفيات ، ج ۱۲ ، ص ۱۸ ـ ۲۰ .

3.براى آگاهى بيشتر ، ر . ك : گفته هاى دانش پژوه در معرفى نسخه اى از اين اثر در فهرست نسخ خطّى اهدايى سيّد محمّد مشكات ، ج ۳ ، بخش ۳ ، ص ۱۳۵۵ ـ ۱۳۵۷ .

4.اين كتاب در بين اهل سنّت ، زيديّه و اسماعيليّه نيز متداول است . در مورد تداول آن در ميان اهل سنّت ، ر.ك : «پژوهشى درباره كراميه» ، محمّد كاظم رحمتى ، كتاب ماه دين ، ش ۴۳ ، ص ۶۶ .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 100385
صفحه از 554
پرینت  ارسال به