517
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

تأليف نمود كه يكى از معدود آثار دعايى ـ زيارتى اماميه ، به جامانده از اين برهه است . در منابع رجالى ، مطالب چندانى درباره شرح حال وى وجود ندارد ؛ امّا نگاهى به فهرست مشايخ او نشان مى دهد كه اوج فعاليت علمى مشهدى ، در سه دهه آخر قرن ششم بوده است .
مشهدى نزد مشايخ رى ، عراق (نجف) و حلّه به تحصيل پرداخته و در حلّه به سال 574 ق ، از ابو المكارم حمزة بن على حلبى ، ابو الحسين ورّام بن ابى فراس ـ كه نزد او كتاب تنبيه الخواطر را خوانده ـ ، ابن شهرآشوب و سيّد عبد الحميد بن تقى علوى (در سال 580 ق) ، سماع حديث داشته است.
در نجف ، وى از سيّد بهاء الشرف محمّد بن حسن ، راوى صحيفه سجّاديه ، اين مجموعه دعايى را به روايت دريافت كرده است . جالب توجّه ، ذكر مشايخ متعدّدى است كه وى صحيفه سجّاديه را از آنها شنيده است . به عنوان مثال ، وى صحيفه را نزد ابو الحسن بن عريضى علوى به سماع در شوّال 556 شنيده است.
مركزيت يافتن حلّه در انتقال ميراث شيخ طوسى را مى توان از خبر روايت تمام آثار شيخ طوسى از طريق ابو البقاء هبة اللّه بن نما بن على بن حمدون ربعى به وسيله مشهدى دريافت. ۱ مشهدى همچنين نزد ابن بِطْريق (م 606 ق) تمام آثار وى را خوانده و همو اجازه روايت تمام آثار و رواياتش را به مشهدى داده است .
كتاب المزار مشهدى ، يكى از قديمى ترين كتب ادعيه زيارتى شيعه در كنار كامل الزيارات ابن قولويه و كتابى تحت همين نام از شيخ مفيد است . ابن طاووس (رضى الدين على) در مصباح الزائر و سيّد عبد الكريم بن طاووس در فرحة الغَرىّ از اين كتاب به تكرار ، نقل قول آورده اند. ۲ المزار ، با ذكر آداب و ادعيه روايت شده در زيارت

1.اين هبة اللّه بن نما ، سرسلسله خاندان ابن نماست (ر . ك : در دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، مدخل «ابن نما» ) كه از فعاليت هاى حديثى وى ، تنها از گزارش روايت كتاب سليم بن قيس در نجف ، خبر داريم . ابن حجر عسقلانى به نقل از ابن ابى طى در مورد وى نوشته است : «كان من رؤساء الإماميّة و الغالب عليه الحديث . روى عن الحسين بن أحمد بن يحيى و غيره . روى عنه أبو جعفر بن على الجابرى ... عاش إلى بعد الثمانين و خمس مئة» (ر . ك : لسان الميزان ، ج ۷ ، ص ۲۵۸) .

2.ر .ك : كتاب خانه ابن طاووس ، ص۸۳ ـ ۸۵ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
516

راوندى در الخرائج و الجرائح و در قصص الأنبياء ، از طريق همين دو تن رواياتى را از آثار مذكور صدوق نقل كرده است . ۱
همچنين ابن طاووس از كتابى به نام منية الداعى و غنية الواعى كه در اختيار داشته ، نقل هايى را آورده و مؤلّف كتاب را على بن محمّد بن على بن الحسين بن عبد الصمد تميمى ياد كرده است . ۲ البتّه همان گونه كه آقاى رسول جعفريان تذكر داده است ، نام درست مؤلّف ، محمّد بن حسين بن على بن عبد الصمد است. ۳

ابو على صورى و رساله «قضاء حقوق المؤمنين»

از ديگر آثار حديثى در حوزه اخلاق مبتنى بر احاديث ، رساله كوتاه قضاء حقوق المؤمنين ، نگاشته شيخ سديد الدين ابو على بن طاهر صورى است . در مورد مؤلّف ، چيز زيادى دانسته نيست ، جز آن كه وى احتمالاً از علماى امامى قرن ششم است . بجز رأيى فقهى در بحث توسّع در زمان انجام دادن نماز قضا و خرده گيرى وى بر ابو صلاح حلبى ، از ديگر آراى او اطلاعى در دست نيست . كتاب وى نزد كفعمى بوده و كفعمى در تأليف حواشى بر مصباح كه در سال 895 نگاشته ، از آن ، سود جسته است . متن اين كتاب ، يكى از مصادر بحار الأنوار است. ۴ متن كوتاه و مرسل اين كتاب ، جداگانه به وسيله حامد الخفّاف (قم ، 1408 ق) به چاپ رسيده است.

ادبيات زيارت نامه نويسى

با توجّه به جايگاه زيارت ائمّه در تشيّع ، نگارش آثارى در تشريح آداب اين كار ، در ميان شيعه سابقه اى كهن دارد . از آثار برجامانده در اين حوزه مى توان به كتاب كامل الزيارات ابن قولويه و كتاب المزار شيخ مفيد اشاره كرد.
در قرن ششم نيز ابو عبد اللّه محمّد بن جعفر مشهدى ، كتابى به نام المزار الكبير

1.ر . ك : الخرائج والجرائح ، ج ۳ ، ص ۷۹۲ ، ۷۹۵ و ۱۰۶۲ ؛ قصص الأنبياء ، ص ۳۵ ، ۴۸ و ۱۸۸ .

2.ر . ك : كتاب خانه ابن طاووس ، ص ۴۵۱ ؛ طبقات أعلام الشيعة (ثقات العيون) ، ص ۲۰۵ .

3.ر . ك : ذخيرة الآخرة ، ص ۱۶ و ۱۵ . از مقدّمه رسول جعفريان بر كتاب ذخيرة الآخرة استفاده شده است .

4.ر . ك : الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، ج ۱۷ ، ص ۱۳۷ .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101785
صفحه از 554
پرینت  ارسال به