527
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

اختيار داشته ، آورده است . اين آثار ، جزو معدود بخش هاى موجود از كتب اوّليه اماميّه به شكل اصلى خود هستند . اين آثار ، عبارت اند از : كتاب موسى بن بكر واسطى ، كتاب معاوية بن عمّار دهنى ، النوادر احمد بن محمّد بِزَنطى (از اصحاب امام هشتم) ، كتاب اَبان بن تغلب ، كتاب جميل بن درّاج ، كتاب احمد بن محمّد سيّارى ، الجامع بزنطى ، مسائل الرجل و مكاتباتهم إلى مولانا أبى الحسن ابو العبّاس عبد اللّه بن جعفر حميرى (م بعد از 293 ق و مؤلّف كتاب قرب الإسناد) ، كتاب حريز بن عبد اللّه سجستانى ، كتاب المشيخة ى حسن بن محبوب ، كتاب النوادر محمّد بن على اشعرى ، كتاب من لايحضره الفقيه شيخ صدوق ، قرب الإسناد و معانى الأخبار ، تهذيب الأحكام ، كتاب جعفر بن محمّد دهقان ، كتاب عبد اللّه بن بكير ، كتاب ابو القاسم بن قولويه ، كتاب اُنس العالم محمّد بن احمد صفوانى ، كتاب المحاسن برقى و كتاب العيون و المحاسن .
اين بخش ها علاوه بر اين كه در آخر كتاب السرائر به چاپ رسيده ، به صورت جدا و تحت نام النوادر يا مستطرفات السرائر نيز به وسيله مدرسه امام مهدى (قم ، 1418 ق) به چاپ رسيده است.

فخّار بن مَعْد موسوى و كتاب «الحجّة على الذاهب إلى تكفير أبى طالب»

يكى از عالمان امامى شهر حلّه در قرن هفتم ، ابو على شمس الدين فخّار بن مَعْد موسوى (م 630 ق) است . در منابع رجالى ، اطلاعات خاصى درباره زندگى وى نيامده است . ۱ اَفَندى ۲ و آقا بزرگ نيز بر اساس مطالب موجود در كتاب الحجّة على الذاهب كه مهم ترين اثر موجود وى است ، از اساتيد وى سخن گفته اند .
وى در كتاب الحجّة ، از : عربى بن مسافر ، فخّار بن معد موسوى ، عميد الرؤسا هبة اللّه بن حامد ، على بن محمّد بن سكون ، ابو المكارم حمزة بن زهره ، يحيى بن على بن

1.صفدى در شرح حال عميد الرؤسا هبة اللّه بن حامد حلّى ـ كه استادش بوده ـ نمونه اى از اشعار وى در رثاى استادش را نقل كرده است (ر . ك : الوافى بالوفيات ، ج ۲۷ ، ص ۲۵۹) . همچنين صفدى از فرزند وى به نام ابو القاسم عبد الحميد بن فخّار بن معد موسوى نسابه ، ياد كرده و از وفات وى در بغداد به سال ۶۸۴ ق ، سخن گفته و به سماع حديث وى از عبد العزيز بن اخضر و ديگران اشاره كرده است (ر . ك : همان ، ج ۱۸ ، ص ۸۴) .

2.ر . ك : رياض العلماء ، ج ۴ ، ص ۳۱۹ ـ ۳۳۱ .


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
526

ابن زهره بعد از بازگشت از حج در سر راه خود ، به حلّه رفته است . او روايتى نيز از وى نقل كرده است. ۱
با اين حال ، تنها منابع ما براى آگاهى از فعاليت هاى شيعه در حلّه ، برخى اطلاعات پراكنده در منابع و فهرست نسخه هاى خطّى است كه گاه در آنها به محلّ استنساخ نسخه نيز اشاره شده است ، گرچه بايد تذكّر داد كه در اين جا ، تنها برخى شواهد ارائه مى شود . كامل نبودن فهرست نسخه هاى خطّى ، اين امكان را فراهم نمى كند تا اطلاعات كاملى در اين مورد ارائه نمود . اوج مدرسه حلّه ، در قرن هفتم است و خاندان هاى شيعى بنو زهره ، آل طاووس ، آل نما ، و خاندان و شاگردان علّامه حلّى ، مشهورترين بيوتات شيعه در اين شهر هستند.

ابن ادريس حلّى

يكى از عالمان مشهور قرن ششم ، محمّد بن احمد بن ادريس حلّى (م 588 ق) است . عمده شهرت وى به واسطه كتاب فقهى السرائر و انتقادات وى بر شيخ طوسى است . او در سال 543 ق ، در شهر حلّه به دنيا آمد . مشهورترين شيوخ اجازه وى عبارت اند از : شيخ حسن بن رطبه سورايى ، ابو المكارم حمزة بن على حلبى (مؤلّف اثر فقهى غُنية النّزوع) و عربى بن مسافر.
ابن ادريس در حلّه اقامت داشته و توجّه اصلى وى ـ همان گونه كه اشاره شد ـ فقه بوده است ؛ امّا در كنار تدوين كتب فقهى ، از توجّه وى به ميراث حديثى شيعه نيز آگاهى هايى در دست است . به عنوان مثال ، وى در سال 570 يا 573 ق ، كتاب مصباح المتهجّد شيخ طوسى و در رمضان 574 ق ، كتاب قرب الإسناد را استنساخ كرده است. ۲
وى همانند سيّد مرتضى ، عمل به خبر واحد را جايز نمى دانسته است . ابن ادريس در آخر كتاب فقهى السرائر خويش ، بخشى را به نام باب «الزيادات» آورده و در آن بخش هايى را (گاه در حدّ نقل چند روايت) از بيست و يك اثر كهن شيعى كه در

1.ر . ك : بحار الأنوار ، ج ۱۰۴ ، ص ۱۷۹ و ۱۸۰ .

2.الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، ج ۱۷ ، ص ۶۸ .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101495
صفحه از 554
پرینت  ارسال به