61
تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري

ابن قولويه قمى و ابن داوود قمى بوده اند.

تأليفات

در مصادر شيعى، شمار تأليفات على بن بابويه، حدود بيست ۱ و در مصادر اهل سنّت ، تا دويست كتاب ۲ ذكر شده است. گويا گزارش مصادر شيعى، به واقع نزديك تر مى نمايد. ۳ آثار على بن بابويه، در زمينه فقه، اخلاق، تفسير، توحيد، امامت، غيبت و طب بوده است.
آثار چاپى: 1 . الإمامة و التبصرة من الحيرة، 2 . كتاب الإخوان (مصادقة الإخوان)، 3 . الشرائع ، 4 . فقه الرضا عليه السلام . انتساب دو كتاب اخير به على بن بابويه، معروف نيست.
آثار نايابى كه تنها نامى از آنها بر جاى مانده: 5 . التوحيد، 6 ـ 10 . پنج كتاب در فقه، 11 . الإملاء، 12 . النوادر، 13 . النساء و الولدان، 14 . التفسير، 15 . المنطق (نطق)، 16 . التسليم (التسليم و التمييز)، 17 . الإمامة، 18 . الطبّ، 19 . المعراج.
آثار نايابى كه مطالبشان، در منابع بعدى انعكاس يافته است:
20 . قرب الإسناد ، 21 . الكرّ و الفرّ.
گويا كتاب قرب الإسناد، تا سده دوازدهم نيز باقى بوده است. در سده دهم، احمد بن محمّد اردبيلى، معروف به مقدّس اردبيلى (م 993 ق)، آن را با دستْ خط مؤلّف، در اختيار داشته و در كتاب حديقة الشيعة كه به او منسوب است، ۴ دو روايت از آن نقل كرده است. ۵ نيز از مصادر كتاب فضائل السادات مير محمّد أشرف شمرده شده كه در سال 1103 ق، به پايان رسيده است. ۶

1.رجال النجاشى، ص ۲۶۱؛ الفهرست ، طوسى، ص ۱۵۷.

2.فهرست ابن نديم، ص ۲۴۶.

3.التوحيد، ص ۱۳ ، مقدّمه محقّق .

4.ر.ك: خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۲، ص ۹۱ ـ ۱۰۳.

5.حديقة الشيعة، ص ۵۶۹؛ خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۲، ص ۹۲ و ج ۳، ص ۲۸۴.

6.الذريعة، ج ۱۷، ص ۶۹ ـ ۷۰.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
60

و تنها در سفرى كوتاه، به رى ۱ و بغداد ۲ رفت. وى در سال 328 ق، در بغداد ۳ ، به ابن كلوذانى اجازه روايت داد. نيز در سال نام بردار به «سال تهافُت كواكب»؛ يعنى 329 ق، از هارون بن موسى تَلَّعُكْبَرى در بغداد، حديث شنيد و اجازه روايت گرفت. در كنار اين دو گزارش، شايان توجه است كه وى در بغداد، با حسين بن روح نوبختى، نايب خاص امام زمان عليه السلام (نيابت 305 ـ 326 ق)، نيز ديدار كرد و حسين بن روح براى فرزنددار شدن وى، نامه اى به امام عصر نوشت. ۴ اين سه قرينه در كنار يكديگر، اين حدس را تقويت مى كنند كه على بن بابويه، يك بار در دهه نخست سده چهارم ۵ و بار ديگر در دو سال پايانى عمر خود، به بغداد سفر كرده است.
فقاهت و وارستگى او، زبانزد همه رجال شناسان شيعه و برخى از اهل سنّت است. ۶ بر اثر جايگاه و منزلت رفيع او، عالمان شيعه فتاواى وى را چونان روايت ۷ و نصّ منقول و خبر مأثور ۸ تلقّى كرده اند. ابن بابويه ميراث بانى بسيار برجسته و پرنقش، براى آموزه هاى اهل بيت عليهم السلام در سده چهارم شناخته مى شود. مشايخ حديث وى، دست كم 32 نفر بوده اند. سعد بن عبد اللّه اشعرى، عبد اللّه بن جعفر حميرى و محمّد بن يحيى عطّار، از آن شمارند. ۹ معروف ترين و مهم ترين راويان على بن بابويه، فرزندش شيخ صدوق، هارون بن موسى تلعكبرى، ابن كلوذانى،

1.رياض العلماء، ج ۴، ص ۴ ـ ۵ ؛ الإمامة و التبصرة، مقدّمه محقّق، ص ۱۶۷.

2.رجال النجاشى، ص ۲۶۱.

3.همان جا.

4.رجال الطوسى، ص ۴۳۲.

5.ديدار او با نوبختى، بى گمان، پيش از به دنيا آمدن فرزندش شيخ صدوق بوده است. هر چند زمان دقيق تولد وى دانسته نيست، قرائنى از تولد وى بين ۳۰۵ تا ۳۱۰ ق حكايت دارند.

6.ر.ك: منابع پيشين، و نيز: فهرست ابن نديم، ص ۲۴۶؛ الفهرست ، طوسى، ص ۱۵۷؛ معالم العلماء، ص ۱۰۰ .

7.ذكرى الشيعة، ص ۴.

8.بحار الأنوار، ج ۱۰، ص ۴۰۵؛ رياض العلماء ج ۴، ص ۶؛ خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۲۸۲.

9.خاتمة مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۲۸۵ ـ ۲۸۷؛ الإمامة و التبصرة، ص ۲۶ ـ ۲۷ ، مقدّمه محقّق .

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي چهارم تا هفتم هجري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101723
صفحه از 554
پرینت  ارسال به