فصل يكم : كلّيات
اوضاع سياسى در سده هاى چهارم و پنجم
سده چهارم، آغاز حركت رو به افول و ضعف خلافت عباسى بود. ۱ حكومت يك پارچه اسلامى، به حكومت هاى كوچك ـ و به قولى ملوك الطوائفى ـ تبديل شده بود: ۲ فارس، رى، اصفهان و جبال، زير سلطه آل بويه اداره مى شدند؛ كرمان زير فرمان محمّد بن الياس؛ موصل و ديارات (ربيعه، بكر و ديار مُضَر)، تحت فرمان آل حمدان؛ مصر و شام زير سلطه محمد بن طُغَجِ اِخشيد؛ مغرب (مراكش) و اِفريقيه (تونس) زير فرمان فاطميان؛ خراسان و ماوراء النهر زير سلطه سامانيان؛ اهواز و واسط و بصره تحت فرمان بريدى ها؛ يمامه و بحرين در اختيار قرامطه؛ طبرستان و جرجان زير سلطه زياريان ؛ و اَندَلُس در تصرّف خاندان بنى اميّه. ۳
به قولى، در سال 325 ق، خليفه عباسى، تنها بر بغداد حكمرانى مى كرد ۴ و از آن سال، همين يك شهر نيز از سلطه او خارج شد. ۵ در اين دو سده؛ بويژه در سده
1.تاريخ سنى ملوك الأرض و الأنبياء، ص ۱۵۲؛ تاريخ ابن خلدون، ج ۴، ص ۴۳۱؛ البداية و النهاية، ج ۱۱، ص ۲۴۰؛ الشيعة فى الميزان، ص ۱۶۷ ـ ۱۷۰.
2.احياى فرهنگى در عهد آل بويه، ص ۶۸.
3.المنتظم، ج ۶، ص ۲۸۸.
4.همان جا.
5.آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعه، ص ۱۳۶.
