موانع ضلالت: خردورزی
وَ لَا أَضِلَّنَّ وَ قَدْ أَمْكَنَتْكَ هِدَايَتِي.
[۱]
در تبیین این فراز نورانی رسیدیم به بیان موانع ضلالت.
مهم‌ترین توصیه قرآن و اهل‌بیت برای پیشگیری از ضلالت و گمراهی، «خردورزی» یا همان به کارگیری عقل است. خداوند سبحان در آیات متعددی از قرآن با تعابیر گوناگون، انسان را به تعقل دعوت کرده است، مانند:
﴿أَ فَلا تَعْقِلُون﴾،
[۲]
﴿لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون﴾،
[۳]
﴿لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُون﴾،
[۴]
﴿لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ﴾،
[۵]
﴿أَ فَلا يَتَدَبَّرُون﴾.
[۶]
در روایات نیز تأکید بر تعقل، بسیار توصیه شده است.[۷]اصولا از نظر اسلام «عقل» حجت الهی است. مرحوم کلینی در روایتی نقل می‌کند که امام کاظم(عَلَیْهِ‌السَّلامِ) فرمود:
إنَّ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حُجَّتَينِ: حُجَّةً ظاهِرَةً و حُجَّةً باطِنَةً، فَأَمَّا الظّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الأَنبِياءُ وَ الأَئِمَّةُ عليهم السلام، و أمَّا الباطِنَةُ فَالعُقولُ.
[۸]
خداوند، دو حجّت بر مردم دارد: حجّت آشكار و حجّت پنهان. حجّت آشكار، رسولان، پيامبران و امامان‌اند، و حجّت پنهان، خردهايند.
در روایت دیگری از رسول اکرم (صَلَّی‌اللهُ‌عَلَیْهِ‌وَ‌آلِهِ) چنین نقل شده است:
استَرشِدُوا العَقلَ تَرشُدوا، و لا تَعصوهُ فَتَندَموا.
[۹]
از خرد، راه‌نمايى بگيريد تا راه يابيد، و آن را نافرمانى مكنيد كه پشيمان مى‌شويد.
به همین دلیل است که گمراهانی که سرنوشت آنها به دوزخ ختم شده، در جهنم خود را ملامت می‌کنند و می‌گویند اگر عقل خود را به کار گرفته بودیم، جهنمی نمی‌شدیم:
﴿وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ﴾.
[۱۰]
مى‌گويند: اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقل مى‌كرديم، در ميان دوزخيان نبوديم.
بنابراین یکی از موانع ضلالت، این است که انسان عقل خود را در کارها به کار بیندازد و طبق نظر عقل عمل کند.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]
سوره بقره، آیه ۴۴.
[۳]
سوره بقره، آیه ۷۳.
[۴]
سوره بقره، آیه ۲۱۹.
[۵]
سوره انعام، آیه ۶۵.
[۶]
سوره نساء، آیه ۸۲.
[۷]ر. ک: خرد گرايى در قرآن و حديث، محمد محمدی ری‌شهری، ص۵۰.
[۸]الكافي، الشیخ الکلینی (۳۲۹ ق)، ج۱، ص۱۶، ح۱۲.
[۹]
كنز الفوائد، ابو الفتح الکراجکی (۴۴۹ ق)، ج۲، ص۳۱.
[۱۰]
سوره ملک، آیه ۱۰.
