شرح دیوان منسوب به امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)

دیوانی است که به نام دیوان امام امیر مؤمنان شهرت یافته، و عبارت است از مجموعه ای از اشعار منسوب به امام که از به هم پیوستن مجموعه هایی کوچکتر فراهم آمده است.

الذریعة و معجم المطبوعات، حدود سی شرح بر دیوان امام ثبت کرده اند که از میان آنها دقیق ترین شرح انوار العقول و همین شرح میبدی، است و بیشتر شعرهای منسوب به امام در مایه «رجز» است؛ گرچه اشعار دیگری نیز در دیوان آمده است.

شارح ابتدا در یک مقدمه ای مفصل با نام «فواتح» در هفت «فاتحه» مطالبی را که به اعتقاد وی ضروری بوده بیان کرده است. در این فواتح، شارح از یک سو به جمع بین معقول و منقول و از سوی دیگر، به نوعی به تألیف میان اقسام معقول، فلسفه، علم کلام، حکمت اشراق و تصوف می پردازد. این فواتح در باره راه راست، ذات خدا، اسما و صفات، انسان کبیر، انسان صغیر، نبوت و ولایت و فضایل و احوال امام علی مرتضاست. شارح آن گاه وارد شرح ابیات منسوب می شود و با دقت و رعایت نکات ادبی، به تفسیر آنها می پردازد.

وی شرح خود را به ترتیب حروف الفیا تنظیم کرده و اشعاری را که پایان آنها به هر یک از حروف الفبا ختم شده، در این بخش ها آورده و به شرح آنها پرداخته است. در این بخش از کتاب، مباحث فراوانی از معارف دینی به بحث گذاشته شده است.

مؤلف، در شرح ابیات، ابتدا معانی لغات و نکات صرفی و نحوی را بیان کرده، و سپس به ترجمه فارسی ابیات پرداخته و در پایان، یک رباعی در مضمون بیت یا ابیات ترجمه کرده، آورده است. هرگاه اشعار اشاره به حادثه ای تاریخی داشته آن حکایت را نیز، شرح داده است

محققان، کتاب را ـ که پیشتر در تاریخ ۱۲۸۵ یک بار به چاپ رسیده بوده ـ با استفاده از چند نسخه احیا کرده و به چاپ رسانده اند. آنان در مقدمه ای در باره کتاب، نسخه های آن و روش کار خود توضیحاتی را ارائه داده اند. کتاب با چند فهرست فنی پایان یافته است.