این مقاله درصدد نقد گمانه پیشگفته با تکیه بر مطالعه و دقت در شخصیت اثرگذار محمد بن خالد برقی است.
برقی از جمله سرشاخههای انتقال میراث حدیثی اصحاب کوفی به قم به شمار میرود. تنوع آثار و حجم گسترده روایاتی که او در اختیار داشته است، وی را سرسلسه این جریان در کنار حسین بن سعید ـ و البته بعدها ابراهیم بن هاشم ـ قرار داده است. برقی در جایگاه حدیثشناسی صاحب اندیشه، برخلاف جریان غالب آن روز مدرسه قم که هیچ تعاملی با ضعفا را برنمیتابیدند، ممیزی آثار ایشان و پذیرش بخشی از میراث آنها را که از انتسابش به معصوم اطمینان دارد، گفتمانی منطقی و عقلانی میشمارد و آن را رهبری میکند. وی و فرزندش احمد، اگرچه به روایت از ضعفا و اعتماد بر مراسیل متهم شدهاند، میزبانی و دریافت احادیث ضعیفان و حتی غالیان و پالایش آن را کمکی در جهت تقویت میراث حدیثی شیعه معرفی میکنند. ایشان مطابق جریان عمومی از پذیرش و نقل مضامین عقیدتی منحرف جریانهای ضعیف و غالی سرباز زدهاند و انعکاسی از آن در میراث حدیثی ایشان دیده نمیشود، ولی برای رد بقیه میراث که خالی از شوب ضعف و غلو است، دلیل موجهی نمیبینند. شواهدی از این ادعا در این مقاله بررسی شده است.
۱. هویتشناسی
او محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علی البرقی۱ است. خاندان او کوفیتبار بودند و داستان انتقال پدر وی از کوفه به قم و سکونت در برقهرود در منابع متعددی ذکر شده است.۲ خاندان برقی بهعنوان «بیت علم و فقه و حدیث» شناخته شده و برادران او حسن و فضل، نواده و برادرزاده او نیز از روات و عالمان شیعه معرفی شدهاند.۳ درک دوره سه امام شیعه یعنی امام کاظم، امام رضا و امام جوادعلیهم السلام۴ از توفیقات اوست. رشد و نمو علمی او در قم رقم خورده است. البته گزارش دقیقی از سفرهای علمی او ارائه نشده، اما روایت مستقیم از مشایخ مهم کوفی، از
1.. نجاشی، رجال، ص۳۳۵، شمارۀ ۸۹۸.
2.. ر.ک: نجاشی، رجال، ص ۷۶، شمارۀ ۱۸۲، شرح حال احمد بن محمد بن خالد برقی.
3.. تفرشی، نقد رجال، ج۴، ص۳۱۷، شمارۀ ۶۵۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۰۸؛ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، ج۱، ص۳۳۱؛ حائری، منتهی المقال، ج۶، ص۳۹، شمارۀ ۲۶۱۰.
4.. طوسی، رجال، ص۳۶۳، شمارۀ ۵۳۹۱، ۳۷۷ و شمارۀ ۵۵۸۵؛ برقی، رجال، ص۵۰، ۵۴ و ۵۵.
