بازخوانی سیرۀ حدیثی محمد بن خالد برقی - صفحه 130

رفتارشناسی بزرگان شیعه در قم نیز همین نکته را در ذهن تقویت می‏کند که ایشان اطمینان به محتوای روایات را عنصری محوری در اعتماد به راویان و روایات ایشان می‏دانستند. برای نمونه، می‏توان به اعتماد محمد بن خالد برقی و فرزندش به میراث محمد بن علی ابوسمینه یا وهب بن وهب و حتی قاسم بن عروه از سویی، و نقل گسترده روایات محمد بن خالد برقی و محمد بن سنان توسط احمد بن محمد بن عیسی اشعری از دیگر سو، اشاره کرد.

فارغ از مباحث ذکر شده، تعقیب چرایی روایت از ضعفا و دقت در مفهوم «یروی عن الضعفاء کثیراً» به روشن شدن زوایای بحث کمک می‏کند.

از این نکته نمی‏توان گذشت که اگر این حجم از روایت از ضعفایی همچون وهب بن وهب یا ابن سنان به این نسبت می‏انجامد، یا روایت احمد بن محمد خالد برقی از محمد بن علی ابوسمینه، او را در این زمره می‏گنجاند، قضاوت درمورد گستردگیِ بسیار روایت احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی از محمد بن سنان زاهری چگونه خواهد بود؟

بر اساس گزارش نجاشی، محمد برقی و فرزندش احمد به نقل از ضعفا منتسب شده‏اند، اما احمد اشعری از این انتساب مبراست. پی‏جویی علت این تفاوت احتمالاتی را در ذهن می‏آفریند:

۱. معیار نجاشی درمورد برقی‏ها چیزی غیر از معیار قضاوت درباره احمد اشعری باشد.

۲. برقی و اشعری دو انگاره متفاوت از ضعفا و اعتماد بر میراثشان داشته‏اند و این انگاره به دو فرایند متفاوت در پذیرش یا رد روایات ضعفا منتهی شده است.

۳. نوعی قصور در اطلاع‏رسانی منابع فهرستی وجود داشته، و حجم گسترده روایات اشعری از محمد بن سنان و محمد بن خالد مغفول واقع شده است.

در بررسی احتمالات پیش‏گفته، احتمال اول پذیرفتنی نیست؛ چراکه اثبات مشی متفاوت نیازمند دلیل محکمی است که دشوار می‏نماید و به تزلزل میراث حدیثی و مسیر انتقال آن منتهی می‏شود و نیز با سیره و مشی ائمهعلیهم السلام و اصحاب خاص ایشان در عرضه و نقد احادیث متعارض است؛ گرچه نمی‏توان از تفاوت چهره معرفی شده از این دو در فضای عمومی شیعه ـ که خود متأثر از نگاه این دو به اخذ و انتقال حدیث است ـ صرف نظر کرد.

احتمال سوم نیز اگرچه بعید به ذهن نمی‏آید، ثمره‏ای جز ابهام‏آفرینی ندارد؛ به‏خلاف احتمال دوم که از شواهد متعدد تاریخی و مهم‏تر از آن فهرستی و روایی برخوردار است.

از این نکته نمی‏توان چشم پوشید که سردمداری اشعری در مبارزه با غلو و پیشروی تا اخراج محدثان بزرگ، از پشتوانه حمایت قاطع جریانی عمومی و غالب نزد مردمان آن دوره پرده برمی‏دارد. بی‏تردید جایگاه برقی که محدثی عالی‏مقام در جامعه شیعه است و دغدغه انتساب

صفحه از 154