رفتارشناسی بزرگان شیعه در قم نیز همین نکته را در ذهن تقویت میکند که ایشان اطمینان به محتوای روایات را عنصری محوری در اعتماد به راویان و روایات ایشان میدانستند. برای نمونه، میتوان به اعتماد محمد بن خالد برقی و فرزندش به میراث محمد بن علی ابوسمینه یا وهب بن وهب و حتی قاسم بن عروه از سویی، و نقل گسترده روایات محمد بن خالد برقی و محمد بن سنان توسط احمد بن محمد بن عیسی اشعری از دیگر سو، اشاره کرد.
فارغ از مباحث ذکر شده، تعقیب چرایی روایت از ضعفا و دقت در مفهوم «یروی عن الضعفاء کثیراً» به روشن شدن زوایای بحث کمک میکند.
از این نکته نمیتوان گذشت که اگر این حجم از روایت از ضعفایی همچون وهب بن وهب یا ابن سنان به این نسبت میانجامد، یا روایت احمد بن محمد خالد برقی از محمد بن علی ابوسمینه، او را در این زمره میگنجاند، قضاوت درمورد گستردگیِ بسیار روایت احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی از محمد بن سنان زاهری چگونه خواهد بود؟
بر اساس گزارش نجاشی، محمد برقی و فرزندش احمد به نقل از ضعفا منتسب شدهاند، اما احمد اشعری از این انتساب مبراست. پیجویی علت این تفاوت احتمالاتی را در ذهن میآفریند:
۱. معیار نجاشی درمورد برقیها چیزی غیر از معیار قضاوت درباره احمد اشعری باشد.
۲. برقی و اشعری دو انگاره متفاوت از ضعفا و اعتماد بر میراثشان داشتهاند و این انگاره به دو فرایند متفاوت در پذیرش یا رد روایات ضعفا منتهی شده است.
۳. نوعی قصور در اطلاعرسانی منابع فهرستی وجود داشته، و حجم گسترده روایات اشعری از محمد بن سنان و محمد بن خالد مغفول واقع شده است.
در بررسی احتمالات پیشگفته، احتمال اول پذیرفتنی نیست؛ چراکه اثبات مشی متفاوت نیازمند دلیل محکمی است که دشوار مینماید و به تزلزل میراث حدیثی و مسیر انتقال آن منتهی میشود و نیز با سیره و مشی ائمهعلیهم السلام و اصحاب خاص ایشان در عرضه و نقد احادیث متعارض است؛ گرچه نمیتوان از تفاوت چهره معرفی شده از این دو در فضای عمومی شیعه ـ که خود متأثر از نگاه این دو به اخذ و انتقال حدیث است ـ صرف نظر کرد.
احتمال سوم نیز اگرچه بعید به ذهن نمیآید، ثمرهای جز ابهامآفرینی ندارد؛ بهخلاف احتمال دوم که از شواهد متعدد تاریخی و مهمتر از آن فهرستی و روایی برخوردار است.
از این نکته نمیتوان چشم پوشید که سردمداری اشعری در مبارزه با غلو و پیشروی تا اخراج محدثان بزرگ، از پشتوانه حمایت قاطع جریانی عمومی و غالب نزد مردمان آن دوره پرده برمیدارد. بیتردید جایگاه برقی که محدثی عالیمقام در جامعه شیعه است و دغدغه انتساب