حماد بن عیسی جهنی
مسیر اصلی انتقال تراث حماد بن عیسی به قم ابراهیم بن هاشم است. حماد بن عیسی که «کان ثقة فی حدیثه صدوقاً»۱ ۵۷۲ روایت را به واسطه ابراهیم بن هاشم به قم منتقل کرده است. فضل بن شاذان با نود روایت، احمد اشعری ۴۲ روایت و علی بن مهزیار و محمد بن خالد با ده روایت در رتبههای بعدی جای دارند. گستره نقل روایات او در تهذیب نیز از الگویی مانند کافی پیروی میکند. این در حالی است که در محاسن و بصائر روال به گونه دیگری است. در محاسن محمد برقی با ۴۴ و احمد با دوازده روایت بیشترین حجم نقل روایات او را دارند و ابیمحمد تنها با سه و محمد بن علی بن فضال با دو روایت دیگر روایات او را منتقل کردهاند. در بصائر عباس بن معروف با ۲۸، حسین بن سعید با نوزده و محمد بن عیسی با هفت روایت حجم عمده روایات حماد بن عیسی را نقل کردهاند. این در حالی است که جمیع احادیث و مصنفات عباس بن معروف را احمد بن خالد به فهرست ابن بطه رسانده است.
عبدالرحمن بن ابینجران
وی که گویا از نسل متأخر راویانی است که برقی کتابش را روایت کرده است، با عبارت بلند «ثقة ثقة معتمداً علی ما یرویه، له کتب کثیرة»۲ در قلّه وثاقت و اعتماد قرار دارد. میراث او را بیشتر شاگردان برقی نقل کردهاند و تنها یک روایت از او در کتاب محاسن به نقل برقی گزارش شده است. در کافی احمد اشعری با ۱۳۶ روایت، حسین بن سعید با ۳۱ روایت و احمد برقی ۲۸ روایت از عبدالرحمن آمده است.
تحلیل نقل میراث ثقات
بررسی راویان نشان میدهد محمد بن خالد در مسیر نقل میراث ثقات دیگری همچون قاسم بن برید بن معاویه عجلی، محمد بن مرازم بن حکیم، مطلب بن زیاد زهری، یوسف بن عقیل و ایوب بن حر جعفی نیز قرار دارد که به سبب حجم کم روایات جمعبندی و مقایسه را دشوار میسازد.
آمار راویان چهاردهگانه مذکور نشان میدهد:
الف) برقی از دو حیث در کانون توجه بوده است: یکی به سبب اعتماد بر طریقی که میراث
1.. همان، ص۱۴۲، شمارۀ ۳۷۰.
2.. نجاشی، رجال، ص ۲۳۵، شمارۀ ۶۲۲.
