تحلیل و ارزیابی گونه‌‏‏‏های روایات تفسیری سوره حمد بر محور نورالثقلین

نشریه : علوم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : مهدی مهریزی
پديدآورنده : نجمه نجم

چکیده :

دیدگاه‏‏‏ های مختلف مطرح شده در باب رابطه قرآن و حدیث و میزان نقش روایات تفسیری در تفسیر قرآن، تاکنون بر پایه‏‏‏ های فرضی و نظری پیش‏‏‏رفته است. بر این اساس، تلاش‏‏‏های انجام ‏‏‏شده، در خلأ یک جامعه آماری عینی از انواع روایات تفسیری صورت‏‏‏ گرفته و مشخص نیست سهم هر یک از گونه‏‏‏ ها و مهم‏‏‏تر ازآن سهم گونه ‏‏‏های تأثیرگذار در تفسیر قرآن به چه مقدار است؟
این مقاله بر اساس تفسیر جامع و شیعی نورالثقلین، فراوانی گونه ‏‏‏های کلِّ روایات تفسیری سوره حمد را بر اساس دو مقوله کمّی و کارکردی مورد بررسی قرار داده و مراحل اعتبار‏‏‏سنجی مبتنی بر کنترل جزء و کل پایایی انجام شده است. روش این مقاله کیفی و تکنیکِ تحلیل اسنادی آن، تفسیر متن بر اساس داده ‏‏‏های کمّی است.
نتیجه این بررسی در سوره حمد، حاکی از آن است که گونه تفسیری «روایات مفهومی» پردامنه ‏‏‏ترین، موثرترین و نزدیک‏‏‏ترین نوع گونه به مقصد تفسیر است. این نکته دلالت بر دغدغه‏‏‏ مندی اهل بیت : در توضیح محتوا و مفاهیم آیات بر اساس مدل مفهومی در اقسام مختلف دارد که در نهایت منجر به شناخت فضای صدور روایت، سطح مخاطبان و اقتضائات فرهنگی، علمی و اجتماعی آن دوره خواهد شد؛ ضمن‏ آن‏که نسبت فراوانی این گونه روایت با جامعه آماری کل روایات تفسیری، و تعداد روایات بی‏‏‏ ارتباط تفسیری و روایاتی که تاثیر مستقیم در تفسیر قرآن ندارند، نشان‏گر آن است که رویکرد ائمه در ذکر روایات، تعلیمی بوده و تفسیر قرآن دارای وابستگی تام به این نوع روایات نخواهد بود.